15 Σεπτεμβρίου 1944 . Η Μεγάλη Παρασκευή του Μελιγαλά

Το Άγος των «καλών εαμιτών» και των «νομιμοφρόνων δεξιών» που έχουν όλοι μερίδιο της ευθύνης 
γράφει ο Σπυρίδων Χατζάρας

Με το πρώτο φως της ημέρας, τη Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου 1944, εξήλθε από το φυλάκιο της Κάτω Ρούγας  του Μελιγαλά, μια τριμελής Επιτροπή, αποτελούμενη από τον πρόεδρο της Κοινότητας του Μελιγαλά Αλκιβιάδη Παπαδόπουλο , τον εαμίτη δικηγόρο Αργιανά και τον εφημέριο του Αγίου Ιωάννη Πούλο Παπαδόπουλο για να διαπραγματευτεί με τους Ελασίτες, «την παράδοση του Μελιγαλά, με αντάλλαγμα να μη γίνουν σφαγές και λεηλασίες». 

Εκείνη την ώρα, όπως ανέφερε στην έκθεση του στο ΓΕΣ το 1955, ο υποδιοικητής του Τάγματος Παναγιώτης Καζάκος στις θέσεις μάχης είχαν απομείνει περί τους 300. Οι υπόλοιποι, μετά την διαρροή των όσων λέχθηκαν στη νυχτερινή σύσκεψη με τους εγγλέζους, και τους ψιθύρους των Εαμιτών του Μελιγαλά για τη λίστα των εξήντα «εθνοπροδοτών», που θα «πλήρωναν», για τα εγκλήματα τους, κρύφτηκαν στα σπίτια, όπως είχε γίνει προηγουμένως στον Πύργο και όπως έγινε αργότερα στους Γαργαλιάνους.
 Αυτό ήταν, «το αποτέλεσμα της κατάρρευσης του ηθικού» στο οποίο αναφέρθηκε ο Καζάκος, στην έκθεση του στο ΓΕΣ. 
Το γεγονός είναι, ότι σχεδόν οι μισοί ταγματασφαλίτες και χωροφύλακες, που αισθανόντουσαν ότι δεν τους βάρυναν «εγκλήματα» , εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και κατέφυγαν στην αμφίβολη «ασφάλεια» των σπιτιών , τη νύχτα της 14ης Σεπτεμβρίου. 

Η τριμελής Επιτροπή, σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία του Παπά Παπαδόπουλου, πρώτα συνάντησε τον «καπετάνιο του ΕΛΑΣ Κώστα Κανελλόπουλο », ( του οποίου η κόρη Μαρία είναι βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ), και εκείνος τους έστειλε με συνοδεία στο Σολάκι, 2 χιλιόμετρα πιο πέρα, όπου συνάντησαν τον Γιάννη Φράγκο («Ακρίτα»), ο οποίος τούς εγγυήθηκε ότι, «μόνο τούς Ταγματασφαλίτες και τους εγκληματίες θα τιμωρούσαν». 

Όσο να πάει η αντιπροσωπεία με τα πόδια στο Σολάκι να συζητήσει και να γυρίσει, την ησυχία, έσχιζε το «χωνί», από το οποίο οι ελασίτες φώναζαν : «Παραδοθείτε, ο αγώνας σας είναι μάταιος. Ο Άρης σας δίνει το λόγο της τιμής του, δεν θα σας πειράξει κανείς», και διάβαζαν τη διαταγή 330 της ΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ , που εκδόθηκε και γραπτώς με την υπογραφή του Βελουχιώτη με ημερομηνία 15 Σεπτεμβρίου, και η οποία ανέφερε: «..Διά τελευταίαν φοράν διακηρρύσσομεν δημοσία ότι πας ανήκων εις τα Εθνοπροδοτικά Τάγματα, όστις ήθελε παραδοθή ημίν και παραδώση τον οπλισμόν του εντός 24 ωρών από της κοινοποιήσεως της παρούσης θα του εξασφαλισθή απολύτως η ζωή και η ελευθερία επανόδου εις την οικίαν του. Μετά την εκπνοήν της άνω προθεσμίας πας εξ αυτών συλλαμβανόμενος κατά την διάρκειαν της μάχης ή άλλως ένοπλος θα τυφεκίζεται επί τόπου». 
Η διαταγή 330 της ΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, με την οποία ο Άρης εγγυόταν πλήρως τη ζωή όποιου παρέδιδε τον οπλισμό του εντός 24 ωρών, και ανακαλούσε την προηγούμενη που διέτασσε την άμεση και επιτόπου εκτέλεση των ταγματασφαλιτών, και εκδόθηκε με την εντολή των Άγγλων που διαπραγματεύτηκαν την παράδοση του Μελιγαλά, και έπεισαν τους ταγματασφαλίτες «να σταματήσουν την αιματοχυσία, να παραδοθούν στον ΕΛΑΣ και να περιμένουν να κριθούν από την Κυβέρνηση ».

 Όταν γύρισαν στην πόλη οι "διαπραγματευτές", ενημέρωσαν τους πάντες για τη Συμφωνία .
Το σύνθημα για τον ΕΛΑΣ, ότι οι ταγματασφαλίτες συμφώνησαν να καταθέσουν τα όπλα , ήταν να χτυπήσουν οι Καμπάνες, στις 12 το μεσημέρι.
 Όσο και αν φαίνεται απίστευτο, από όλους όσους έζησαν τα γεγονότα της 15ης Σεπτεμβρίου , ο μόνος που θυμόταν τις καμπάνες να χτυπούν «δαιμονισμένα» και ταυτόχρονα , και τους ταγματασφαλίτες «να σηκώνουν λευκές σημαίες», ήταν ο ελασίτης Βασίλης Κλεφτόγιαννης που αφηγήθηκε: «Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν δαιμονισμένα. Οι ταγματασφαλίτες σηκώνουν λευκές σημαίες. Ο Μελιγαλάς έπεσε».
 Ο άνθρωπος που χτυπούσε τις καμπάνες , ο εφημέριος του Αγίου Ιωάννη,
 ο ιερέας Παναγιώτης (Πούλος) Παπαδόπουλος, που επέζησε της σφαγής, δεν το θυμόταν και δεν το ανέφερε στο ιδιόχειρο σημείωμα που έγραψε αργότερα, διότι η επίσημη άποψη της δεξιάς ήταν ότι ο Μελιγαλάς έπεσε μαχόμενος και δεν παραδόθηκε.
 Ο «Έπαρχος» της ΠΕΕΑ, στην Μεσσηνία, και αυτόπτης μάρτυρας Στάθης Κανναβός θυμόταν ότι, «λίγο μετά το ηλιοβάρεμα, (15 Σεπτέμβρη) , οι δολοφόνοι του Μελιγαλά, σηκώνουν από παντού λευκές σημαίες. Πετούν στα φυλάκια τα άτιμα όπλα τους και μπουλούκια - μπουλούκια, τρέχουν να κλειστούν στο Μπεζεστένι».
 Αν συνδυάσουμε τον Κλεφτόγιαννη και τον Κανναβό, ο εφημέριος του Αγίου Ιωάννη χτύπησε τις Καμπάνες με το «ηλιοβάρεμα» δηλαδή το μεσημέρι, και αφού δόθηκε το σύνθημα, τότε οι «Ταγματασφαλίτες» ,σήκωσαν λευκές σημαίες.

 Το μεσημέρι της 15ης Σεπτεμβρίου 1944, ακριβώς στις 12.00 , χτύπησαν οι καμπάνες της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη στην πλατεία του Δημαρχείου του Μελιγαλά. Αυτό ήταν το σύνθημα για να μπουν οι ελασίτες στην πόλη ενώ από τα σπίτια σήκωναν λευκές σημαίες .

 Ο ελασίτης Σπύρος Ξιάρχος , στο γεμάτο «επαναστατικά ψεύδη» βιβλίο αναμνήσεων που έβγαλε επί ΠΑΣΟΚ το 1982, έγραψε ότι «η τελευταία ταγματασφαλίτικη σφαίρα ρίχτηκε στις 12 και 05΄, και σκότωσε τον Αντώνη Τσιγουρή , από την Ανδρίτσαινα, ενώ ένα λεπτό πριν (12.04) «μια σφαίρα βρήκε στο μέτωπο τον ανθυπολοχαγό Διακουμογιαννόπουλο».

 Αυτός που πυροβολούσε από τον «Αη-Λιά», ήταν ο επιλοχίας Παναγιώτης Μπένος που επειδή είχε τη μάνα και την αδελφή του στον Μελιγαλά, αποφάσισε να μην φύγει, να μην παραδοθεί, αλλά να αποθάνει «μετά των αλλοφύλων». Αυτή ήταν «η μάχη του Αη-Λιά». 

Το μεσημέρι της 15ης Σεπτεμβρίου, οι νεκροί ταγματασφαλίτες από τις μάχες ήσαν μόνο 15. Οι Κομμουνιστές με το που μπήκαν στην πόλη εκτέλεσαν του 41 τραυματίες, μαχητές και πολίτες που βρίσκονταν στο νοσοκομείο.

Μπροστά από τον τόπο του μαρτυρίου το "Μπεζεστενι". Αριστερά το καμπαναριό του Προφήτη Ηλία, όπου σκοτώθηκε ο επιλοχίας Παναγιώτης Μπένος

Οι ελασίτες , αφού μπήκαν στον Μελιγαλά, προχωρούσαν από σπίτι σε σπίτι και καλούσαν με τα «χωνιά» τους άμαχους, να αφήσουν τα σπίτια τους ανοικτά και να συγκεντρωθούν στο Μπεζεστένι, δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό, και στις «Μουριές του Δεληγιάννη». 

Στο Μπεζεστένι στοιβάχτηκαν 2700-3000 αιχμάλωτοι, από τους οποίους οι 500 μόνο ήσαν «ταγματασφαλίτες», αφού οι υπόλοιποι , που δεν είχαν εμπιστοσύνη στους Κομμουνιστές, πραγματοποίησαν μια ηρωική έξοδο με επικεφαλής τον ταγματάρχη Καζάκο και τον ανθυπολοχαγό Θεοφάνους. 

Από αυτούς 20-25 αποκόπηκαν και περικυκλωθήκαν από τους άνδρες του Βελουχιώτη, κοντά στο Σολάκι, και εκτελέστηκαν επί τόπου. Και έχουν θαφτεί εκεί. 

Οι υπόλοιποι 2500 στο Μπεζεστένι ήσαν «αντιδραστικοί». 

Στις 13.00 , σχηματίστηκε η Λαϊκή Επιτροπή, για να αποφασίσει την τύχη των αιχμαλώτων που ήσαν στοιβαγμένοι σαν ζώα στο Μπεζεστένι.

 Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής, 15ης Σεπτεμβρίου, ενώ ακόμα 

ο Γκίμπσον ήταν παρών, είχαν αρχίσει και οι αυτοδικίες . Αιχμάλωτοι εκκαλούντο ονομαστικά έξω από το Μπεζεστένι και τους εκτελούσαν. 

Οι δρόμοι του Μελιγαλά είχαν γεμίσει πτώματα. 

Το σύνολο των θυμάτων των «αυτοδικιών» δεν εξακριβώθηκε ποτέ. Από τις μαρτυρίες όσων επέζησαν υπολογίζονται σε 120-150. 

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τις αφηγήσεις των Ελασιτών, εκείνοι που εκτελέστηκαν μέσα στην Πόλη και γύρω από το Μπεζεστένι , θάφτηκαν την επομένη και την μεθεπομένη σε ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο του Μελιγαλά, μαζί με τους 41 τραυματίες του νοσοκομείου, που εκτελέστηκαν αμέσως μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη, επειδή δεν είχαν πάει στο Μπεζεστένι.

 Σε ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο του Μελιγαλά θάφτηκαν και οι Ελασίτες νεκροί, της μάχης. 

-Ο Μελιγαλάς παραδόθηκε και δεν αλώθηκε, μετά από «έφοδο» των κομμουνιστών. 

-Ο Μελιγαλάς παραδόθηκε στις 12.00 το μεσημέρι της 15ης Σεπτεμβρίου. Σύνθημα της Παράδοσης ήταν το χτύπημα της Καμπάνας.

- Οι περίπου 200 νεκροί της 15ης Σεπτεμβρίου 1944 ,πριν ξεκινήσει η σφαγή στην Πηγάδα, θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο.