Η 4η ημέρα του Πολέμου του 40 και ο «Ελιγμός Ζαχαριάδη»

Στις 31 Οκτωβρίου άρχισε από τις 6 το πρωί η μετακίνηση της ιταλικής Διοικήσεως προς την Βέρβα. Τα προκεχωρημένα τμήματα των Ιταλών πλησίασαν στο Καλπάκι, ενώ στους Φιλιάτες από τα εύστοχα πυρά του ελληνικού πυροβολικού σκοτώθηκε ο διοικητής του ιταλικού 32ου συντάγματος. 

Στο Μέτωπο της Πίνδου, στο χώρο ευθύνης της 1ης Μεραρχίας, το ΙΙ/5 Τάγμα, (Παπαβασιλείου), ακολουθώντας το δρομολόγιο Μέτσοβο - Βρυσοχώρι - Ελεύθερο, είδε από μακριά ιταλική φάλαγγα να κινείται προς Παλιοσέλι. Εκλήθη ο υπολοχαγός Πανδής του ουλαμού πυροβολικού να προσβάλει την ιταλική φάλαγγα. Οι βολές ήταν επιτυχείς, ο εχθρός αιφνιδιάστηκε και διασκορπίστηκε στο χωριό. Η πορεία τους σταμάτησε. Οι Έλληνες στρατιώτες πήραν το «βάπτισμα του πυρός». 
Το Ι/5 Τάγμα, (Γούλα), κινήθηκε προς Καλαμπάκα -Αγιόφυλλο - Γρεβενά - Σαμαρίνα. Το ίδιο δρομολόγιο ακολούθησε την επομένη η Διοίκηση του Συντάγματος και το ΙΙΙ/5 Τάγμα (Χειμαρριώτη).

 Τα αντιτορπιλικά "Ψαρά" και "Σπέτσαι" βομβάρδισαν για μία και πλέον ώρα την περιοχή Κονισπόλεως-Φιλιατών-Σαγιάδας, για να δώσουν ψυχολογική υποστήριξη στα μαχόμενα επί το εδάφους τμήματα. 

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ που είχε μεταχθεί από τον Μανιαδάκη στην Αθήνα έδωσε πλήρη στήριξη στον Μεταξά, γράφοντας: «Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη». Το «διάγγελμα» Ζαχαριάδη , προς το λαό της Ελλάδας, το οποίο τα διαπραγματευτηκε με τον Μανιαδάκη, ζητώντας για αντάλλαγμα « Γενική Αμνηστία», ανέφερε:

«Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα, με σκοπό να την υποδουλώσει και να την εξανδραποδίσει. Σήμερα, όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα, ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι. Δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ. Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα. Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα πρέπει να είναι και θα είναι μια καινούρια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' έναν πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό. Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θα 'ναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας. Αθήνα, 31 του Οχτώβρη 1940, Νίκος Ζαχαριάδης Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ».

Το κείμενο αυτό , ο πράκτορας Πλουμπίδης , από τη Σωτηρία όπου «παραθέριζε» με εντολή της Ιντέλιτζενς Σερβις το χαρακτήρισε τον Μάρτιο του 1941 πλαστό, και κατήγγειλε ως «χαφιεδική» επιστολή του Ζαχαριάδη της 31ης Οκτωβρίου 1940. 
Ο Πράκτορας Πλουμπίδης, εξηγούσε σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1941 στον «Ριζοσπάστη» της Κεντρικής Επιτροπής , τους λόγους, για τους οποίους ήταν αδύνατον ο Ζαχαριάδης να ήταν ο συντάκτης της επιστολής της 31ης Οκτωβρίου 1940 και σημείωνε ότι το γράμμα : α) Δεν έχει το κομματικό ύφος και τη σαφήνεια των γραπτών του σ. Ζαχαριάδη. β) Δεν έβαζε καμιά σοβαρή κομματική διεκδίκηση, αλλά αοριστολογούσε και γενικολογούσε.
 Ο Πλουμπίδης σημείωνε ότι και τα δυο γράμματα του Ζαχαριάδη , «εδιναν αμνηστεία στη ματοβαμμένη τετραετία του Μεταξά», και «σιωπούσαν για τα εγκλήματά» του, και για το ότι , «οδήγησε το λαό στο σφαγείο για το συμφέρον του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού». 
Ο Πλουμπίδης έγραφε ακόμα ότι το γράμμα που δημοσιεύτηκε στον καθημερινό Τύπο, απευθυνόταν στον Υφυπουργό της Ασφάλειας, αλλά , «αν ήταν σωστό, θα απευθυνόταν στον λαό» και θα υπογράφονταν όχι από τον «γραμματέα της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.», που ήταν ο τίτλος του σ.Νεφελούδη αλλά από τον ΓΕΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ. 
Ο Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Ελλάδα, από το στρατόπεδο του Νταχάου, τον Μάιο του 1945. Σε δεξίωση , στα γραφεία του ΕΑΜ, την 1η Ιουνίου 1945, μετά από ερώτηση δημοσιογράφου, παραδέχθηκε ότι έγραψε την επιστολή της 31ης Οκτωβρίου.
 Τότε δημοσιεύτηκε και ο διάλογος. Δημοσιογράφος: Υπάρχει επιστολή σας χρονολογουμένη από τον Ιανουάριο του 1941, με την οποία καλούσατε τον λαό να σταματήσει τον αγώνα, γιατί ο πόλεμος είχε μετατραπεί σε «ιμπεριαλιστικό»; 

Νίκος Ζαχαριάδης: «Τέτοια επιστολή, ούτε γράφτηκε ποτέ από μένα, ούτε δημοσιεύτηκε. Εγώ έγραψα μόνο το γράμμα της 2-11-1940. Και δεν το απηύθυνα στον Μανιαδάκη, αλλά προς τον ελληνικό λαό».
 Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, στις 28 Οκτωβρίου 1945, αποκάλυψε στον «Ριζοσπάστη», τη μυστική πτυχή της πρώτης επιστολής: «Η επιστολή αυτή αποτελούσε αντικείμενο συναλλαγής μεταξύ Ζαχαριάδη με το καθεστώς Μεταξά, καθώς συνοδεύονταν κι από 4 όρους του σ. Ζαχαριάδη Οι τέσσερες προτάσεις-όροι ήταν οι εξής: 1) Το ΚΚΕ αναλαμβάνει, τη γραμμή του «ανοιχτού γράμματος» να την κράτηση ως το τέλος του πολέμου. 2) Η κυβέρνηση δίνει γενική αμνηστία. 3) Ξαναβγαίνει ο «Ριζοσπάστης». 4) Όποιο μέλος του ΚΚΕ, διαφωνήσει με την γραμμή του «ανοιχτού γράμματος» θα διαγραφεί από το ΚΚΕ.
 Ο Μεταξάς δεν απάντησε στους όρους του Ζαχαριάδη.