26 Οκτωβρίου/ 8 Νοεμβρίου 1912: Η παράδοση του Ταχσίν Πασά

Ο ελληνικός στρατός εισήλθε
στην πόλη και την
«απελευθέρωσε»
στις 27 Οκτωβρίου/ 9 Νοεμβρίου 1912.
Το έγγραφο της παράδοσης έχει κλαπεί.
(Και ο άγιος πολιούχος ήρθε από την Σρέμσκα Μιτρόβιτσα ,το Σίρμιο που ήταν μία από της πρωτεύουσες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά την διάρκεια της Τετραρχίας, στον Ιππόδρομο της οποίας αγωνιζόταν ο Λυαίος).



Ο διοικητής της 8ης Στρατιάς του Αυτοκρατορικού Οθωμανικού Στρατού , Χασάν Ταχσίν Πασάς υπέγραψε στο της «Διοικητήριο Θεσσαλονίκης», την άνευ όρων παράδοση του οθωμανικού στρατού τη νύχτα της 26 Οκτωβρίου/ 8 Νοεμβρίου 1912.
Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς , (1845-1918), ήταν γόνος της ευγενούς αλβανικής δυναστείας των Μεσαρέ, και έμαθε γράμματα στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων. Είχε νυμφευτεί εξισλαμισμένη Ελληνίδα και γιος του ήταν ο ζωγράφος Κενάν Μεσαρέ. Για την παράδοση της Θεσσαλονίκης ο Χασάν Ταχσίν Πασάς καταδικάστηκε από τουρκικό στρατοδικείο ερήμην σε θάνατο ως προδότης. Μετά το πέρας των πολέμων στάλθηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου για λόγους ασφάλειας και υγείας στη Γαλλία και κατόπιν στην Ελβετία. Πέθανε στη Λωζάννη το 1918. Τα οστά του μεταφέρθηκαν το 1937 στον οικογενειακό τάφο των Μεσαρέ στο αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας στη Θεσσαλονίκη και, όταν το νεκροταφείο καταπατήθηκε, το 1983, στο οστεοφυλάκιο της Μαλακοπής. Από το 2002 βρίσκονται θαμμένα στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο των Βαλκανικών Πολέμων στη Γέφυρα κοντά στη βίλα Μοδιάνο, που σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων.

Το πρωτόκολλο της παράδοσης, (δύο χειρόγραφες σελίδες γραμμένες στα γαλλικά και τα ελληνικά) φυλασσόταν έως το 1940 στα αρχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού και μάλιστα τυπώθηκε σε έκδοση του ΓΕΣ το 1940 με τις υπογραφές του Ταχσίν Πασά, του Μεταξά και του Δούσμανη. Μετά χάθηκε. (Δηλαδή κάποιος το βούτηξε). Για τον συντάκτη του γαλλικού κειμένου οι πληροφορίες είναι ασαφείς. Αλλοι δέχονται ότι το συνέταξε ο Ιωάννης Μεταξάς, άλλοι λένε ότι η μετάφραση έγινε από τον γιό και υπασπιστή του πασά και άλλοι υποστηρίζουν ως συντάκτη τον τότε έφεδρο δεκανέα Ίωνα Δραγούμη. 

Την Πέμπτη 25 Οκτωβρίου/7 Νοεμβρίου ενώ πλησίαζε τη Θεσσαλονίκη η 7η Βουλγαρική μεραρχίας, υπό τον στρατηγό Θεοντόρωφ, οι πρόξενοι Αγγλίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Αυστρίας μαζί με τον φρούραρχο Θεσσαλονίκης στρατηγό Σαδίλκ για να προστατευτούν οι άμαχοι, παρουσιάστηκαν στο ελληνικό στρατηγείο και πρότειναν να παραδοθεί η πόλη στον Ελληνικό στρατό υπό όρους. Ο Διάδοχος το απέρριψε τους και έδωσε προθεσμία μέχρι την 6η πρωινή της 27ης , για την παράδοση του τουρκικού στρατού αφοπλισμένου, εκτός των αξιωματικών που θα έφεραν τα ξίφη τους. Στη συνέχεια ως αιχμάλωτοι πολέμου θα μεταφέρονταν με δαπάνες του Ελληνικού Κράτους στην Κωνσταντινούπολη ή τη Σμύρνη.
Ο Ταχσίν πασάς αποδέχθηκε τους όρους του Κωνσταντίνου και λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 26ης Οκτωβρίου υπογράφηκε η παράδοση. Την επομένη (Παρασκευή 27 Οκτωβρίου -9 Νοεμβρίου 1912) εισήλθε στην πόλη ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Δαγκλής με δύο τάγματα ευζώνων. Υψώθηκε η ελληνική σημαία στο Διοικητήριο, ενώ ο Ίων Δραγούμης με τον μακεδονομάχο λοχαγό Αθαν. Εξαδάκτυλο ύψωσαν την ελληνική σημαία στον εξώστη του ελληνικού προξενείου. Με τον Δαγκλή, υπογράφηκε συμπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο παραδίνονταν οι 25.000 στρατιώτες και οι 1.000 αξιωματικοί της φρουράς της Θεσσαλονίκης και 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 70.000 τυφέκια και τα πυρομαχικά τους. Βάσει του συμπληρωματικού πρωτοκόλλου παράδοσης όλοι οι Οθωμανοί αξιωματικοί θα κρατούσαν τον οπλισμό τους και οπλισμένη θα παρέμενε η Οθωμανική χωροφυλακή, για την τήρηση της Τάξης.
Ο Κωνσταντίνος εισήλθε με το επιτελείο του στη Θεσσαλονίκη το πρωί του Σαββάτου 28 Οκτωβρίου/10 Νοεμβρίου 1912 και το μεσημέρι έγινε πανηγυρική δοξολογία στο ναό του Αγίου Μηνά. Την ίδια μέρα, κατέφθασαν έξω από τη Θεσσαλονίκη και οι Βούλγαροι.

*Στις 26 Οκτωβρίου/ 8 Νοεμβρίου 1912 , η ταξιαρχία Ιππικού που είχε απελευθερώσει την Κοζάνη, μετά  από  κίνηση 8 ημερών έφθασε μέσω της στενωπού του Τριποτάμου στον Λαγκαδά και τον απελευθέρωσε μετά από μάχη.
*Ο ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ» αποβίβασε από τον Αβέρωφ στις 25 Οκτωβρίου άγημα  που κατέλαβε το νησί. Μάλιστα ήταν τόσο χαρούμενος που, κατέβηκε από το πλοίο , πήγε στο τηλεγραφείο, και από εκεί έστειλε τηλεγράφημα προς τον Ναύσταθμο Κωνσταντινούπολης, με τα παρακάτω λόγια: "Κατελάβομεν Τένεδον. Αναμένομεν αντίπαλον στόλον. Εάν στόλος σας στερείται γαιάνθρακας, είμαι προθυμώτατος παραχωρήσω". .