Η Καταστροφή του Γαλαξειδίου στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 από την αγγλική Λεβάντ Κόμπανυ και τους τούρκους

Ενώ οι Γαλαξειδιώτες βρίσκονταν στην πολιορκία της Ναύπακτου, δολοφονήθηκε στο σπίτι του, στον Χηρόλακα, ο Φιλογενής οπλαρχηγός τους, Ιωάννης Μητρόπουλος. Μπορούμε να πούμε να πούμε ότι είναι η πρώτη πολιτική δολοφονία από την έναρξη του αγώνα. 

 Στις 10 Σεπτεμβρίου 1821 τα Γαλαξειδιώτικα πλοία γύρισαν πίσω για να υπερασπιστούν την πόλη τους από την τουρκική αρμάδα, που είχε μπει στον Πατραϊκό κόλπο πλέοντας ανενόχλητη, Λίγες μέρες πριν την καταστροφή, κατέπλευσε στο Γαλαξείδι σκάφος με 300 καλά οπλισμένους άνδρες με επικεφαλής τον Μαυροκορδάτο, τον Νέγρη, τον Κατακουζηνό και τον Καρατζά.

 Οι Γαλαξειδιώτες νόμισαν ότι ήρθαν για βοήθεια, αλλά ο Μαυροκορδάτος με τον Καρατζά πήγαν δυτικά να οργανώσουν διοίκηση της Δυτικής Ελλάδας με έδρα το Μεσολόγγι, και ο Νέγρης με τον Κατακουζηνό ανέλαβαν την Ανατολική, με έδρα τα Σάλωνα όπου συγκρότησαν τον Άρειο Πάγο. 

Οι Γαλαξειδιώτες στην 11 Σεπτεμβρίου ζήτησαν βοήθεια από τον Ανδρέα Ζαΐμη .Βοήθεια από την Πελοπόννησο δεν ήρθε ποτέ. Έτσι με 350 πολεμιστές που μάζεψαν από τα γύρο χωριά και με τους 200 του Πανουργιά οχυρώθηκαν στο Γαλαξείδι και περίμεναν τον εχθρό. 

Οι Τούρκοι απέπλευσαν με επικεφαλής τον Αιγύπτιο Ισμαήλ Γιβραλτάρ, το βράδυ της 19ης Σεπτεμβρίου/1ης Οκτωβρίου 1821 από τη Ναύπακτο και τα ξημερώματα της 21ης Σεπτεμβρίου/3ης Οκτωβρίου 1821 εμφανίστηκαν μπροστά στο Γαλαξείδι. Μπροστά από την «αρμάδα» των Τούρκων ήταν δύο Εγγλέζικα πλοία της «Λεβάντ Κόμανυ» το «Γκάμπριαν» και το «Ζηνοβία». Λίγες μέρες πριν η αγγλική φρεγάτα «Γκάμπριαν» είχε επισκεφθεί το λιμάνι του Γαλαξειδίου, και ο κυβερνήτης της οποίας έδωσε στον Καπουδάν πασά πολύτιμες πληροφορίες. 

 Την 22α Σεπτεμβρίου το «Ζηνοβία» που προηγούταν του εχθρικού στόλου χωρίς να προσέγγισε την ξηρά και κατάπληκτοι τότε οι Γαλαξειδιώτες είδαν την αγγλική σημαία, και άκουσαν τις φωνές από το πλοίο που τους πληροφορούσαν ότι η Μεγάλη Βρετανία είναι σύμμαχος τη Υψηλής Πύλης. Συγχρόνως από το «Ζηνοβία» αποβίβασαν οβιδοβόλο στην ξηρά και άρχισαν να τους πυροβολούν. Αυτό ήτανε και το σύνθημα της έναρξης των εχθροπραξίων. 

Ο κανονιοβολισμός και από της δυο πλευρές κράτησε όλη την ημέρα. Το βραδύ ο Πανουργίας και τα παλληκάρια του αποσύρθηκαν. 

Οι Γαλαξειδιώτες βλέποντας ότι η αντίσταση ήταν πλέον άσκοπη εγκατέλειψαν την πόλη και κατέφυγαν στα γύρω βουνά. Ύστερα από τον σφοδρό κανονιοβολισμό την 23η Σεπτεμβρίου/5η Οκτωβρίου 1821 έγινε απόβαση 3000 ανδρών.

ν Το Γαλαξείδι έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Οι Τούρκοι έσφαξαν τους λίγους γέρους πού βρήκαν και έκαψαν τα σπίτια. . Η καταστροφή ήταν γενική . Από τα καράβια οι Άγγλοι της «Λεβάντ Κόμανυ» κατέσχεσαν τα 34 μεγαλύτερα και τα τράβηξαν στη Ζάκυνθο και όλα τα άλλα τα έκαψαν. 

 Στις 27 Σεπτεμβρίου/9 Οκτωβρίου 1821 ο καραβοκύρης Ηλίας Φούντας έστειλε ένα γράμμα στον Μεγάλο Πατριώτη σταφιδέμπορο Γιάννη Παπαδιαμαντόπουλο που ανταγωνιζόταν τους σταφιδεμπόρους της «Levnat Company», κι’ έγραφε: «Σάλωνα 7 Σεπτεμβρίου 1821… ότι το ηξεύρεις καλά το καράβι μου το πήραν οί Τούρκοι, το σπίτι μου το έκαψαν με ούλα τά σκουτιά μου και έμεινα αδειανός χωρίς να μού μείνει ένα πουκάμισο. Έμεινα ορφανός από τόσο βιός και τώρα περπατώ γδυτός…….. με τά εχθρικά καράβια πού ήρθαν και χάλασαν το Γαλαξείδι ήταν και δυό καράβια εγγλέζικα με τον αδελφό του κόνσολα της Πάτρας». Ηλίας Φούντας. 

 (Ο Κόνσολας, ήταν ο πράκτορας της Levnat Company που ήταν και ο Άγγλος Πρόξενος Τζαίημς Γκρήν).

Το Γαλαξίδι, τα Ψαρρά και η Κάσσος, που ανταγωνιζόντουσαν την «Εταιρία της Ανατολής», καταστράφηκαν, από τον τουρκικό και τον αιγυπτιακό στόλο. Η καταστροφή του Γαλαξιδιού έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 και χάθηκαν 90 πλοία, από τα οποία τα 13 πολεμικά. Των Ψαρρών εγινε στις 21 Ιουνίου 1824, με 15.000 θύματα. Το ολοκαύτωμα της Κάσσου που στις παραμονές της επανάστασης είχε 100 πλοία και 12.000 κατοίκους έγινε κατόπιν προδοσίας ,στις 7 Ιουνίου 1824, με 7.000 Κασσιώτες νεκρούς ή αιχμαλώτους για τα σκλαβοπάζαρα της Αλεξανδρείας, όπου κυρίαρχο ρόλο είχαν οι ιουδαίοι έμποροι ανθρώπων.