Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα

Από τον Μάρξ στην Ρόζα Λούξεμπουργκ και από τη Ρόζα στον Κορνήλιο Καστοριάδη.
Τι υπάρχει πριν και τι θα έλθει μετά.

Α. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έθεσε το κεντρικότερο και ιστορικό κοινωνικό και πολιτικό δίλημμα. Η πράξη του προέδρου του ΠΑΣΟΚ δείχνει πρώτα από όλα ουσιαστικό και βαθύτερο πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό. Το γεγονός ότι ο σοσιαλισμός επανέρχεται στην πολιτική επιφάνεια και στην ορολογία του ΠΑΣΟΚ και μάλιστα με την συγκρουσιακή έννοια της αντίθεσης στην βαρβαρότητα, είναι πραγματικά μια ελπιδοφόρα εξέλιξη για όλους τους ελευθερόφρονες ανθρώπους που προσδοκούν και οραματίζονται κοινωνίες ανθρώπων και όχι ζούγκλες και πυραμίδες ανισότητας.
Το ίδιο το ιστορικό κοινωνικό και πολιτικό δίλημμα, πέρα από το σύνολο της κοινωνίας αποτελεί σαφή πολιτική θέση υπέρ του σοσιαλισμού και στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ, που αναζητά την χαμένη πολιτική του ταυτότητα .

Β. Ακόμα και εάν ο Καστοριάδης το χρησιμοποίησε για να εκφράσει και την απόσταση της Σοβιετικής Ενωσης και του εκεί πειράματος (ιδίως τύπου Στάλιν) από τον «σοσιαλισμό», το ουσιώδες περιεχόμενο της φράσης «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» - που δεν διατυπώθηκε από τους ανωτέρω υπό συνθήκες «υπαρκτού σοσιαλισμού» (τον οποίο ο Καστοριάδης θεωρεί επίσης «βαρβαρότητα») - παραμένει αναλλοίωτο και μη δυνάμενο να παρεξηγηθεί.
Σοσιαλισμός δηλ. κοινωνίες ισότητας και ίσων ανθρώπων, ενάντια, αντίκρυ σε οποιασδήποτε μορφής βαρβαρότητα, ζούγκλα ή ανισοτική πυραμίδα.
Στην συγκρότηση άλλωστε της σκέψης του μεγάλου φιλόσοφου δύο στοιχεία ήταν κύρια, το αρχαιοελληνικό στοιχείο μιας πραγματικής κοινωνίας δημοκρατίας που αυτοθεσμίζεται και η θέση του ότι ο μαρξιστικός και πολύ περισσότερο ο εφαρμοσμένος στην εποχή του σοσιαλισμός εξακολουθούσε να λειτουργεί με τα δομικά δεδομένα και οργανωτικά στοιχεία του καπιταλισμού. Για αυτό και ο ίδιος θέλησε να προτείνει την δημοκρατική αυτοθέσμιση των κοινωνιών ως πολιτικό και κοινωνικό στόχο. Το θέμα της δίκαιης κοινωνίας ή δίκαιου κράτους, που έθεσε ο ίδιος στον εαυτό του και που συμπληρώνει ως αρχή την δημοκρατική αυτοθέσμιση των κοινωνιών, ερώτημα και ζητούμενο που ο ίδιος αναλύει και ως ερώτημα του Αριστοτέλη και του Μάρξ, θαρρώ πως έχω την τύχη να το έχω λύσει.

Γ. Από την αγράμματη πολιτική ζούγκλα και βαρβαρότητα της Νέας Δημοκρατίας (αποδεικνύει την «βαρβαρότητά» της με όσα υποστήριξε για το ίδιο το ερώτημα, αντί να προβληματιστεί ουσιαστικά από το νόημά του και όσα εκφράζει), μέχρι το ΚΚΕ, που με απόλυτη βαρβαρότητα βγήκε μικροκομματικά καιμε τρόπο απόλυτο να εκφράσει ισοπεδωτική θέση, δικαιολογώντας όσους πιστεύουν ότι κατέχει απλώς το δικό του κομμάτι της σύγχρονης βαρβαρότητας και υπερασπίζεται τον ρόλο του, το ερώτημα δεν προβλημάτισε τους κομματικούς μηχανισμούς στην ουσία του.
Το ερώτημα όμως αυτό που είναι αιώνιο και υπάρχει πολύ πριν τον Μάρξ, που απλώς το εξέφρασε με τον τρόπο αυτό στην δική του εποχή, προβλημάτισε και προβληματίζει τους ανθρώπους χιλιάδες χρόνια τώρα και ήλθε ίσως η ώρα, με την υπενθύμιση αυτή του προέδρου του ΠΑΣΟΚ να το εξετάσουμε για να δούμε πως διατρέχει την ανθρώπινη κοινωνική ιστορία, διότι το ερώτημα σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα είναι η υπό συνθήκες καπιταλισμού εκδοχή του αυτού αιώνιου ερωτήματος: κοινωνίες ίσων ανθρώπων ή κοινωνίες άνισης αλληλοφάγου ζούγκλας.

Δ. Ο σοσιαλισμός, που τίθεται απέναντι στην βαρβαρότητα στην διατύπωση του ερωτήματος, δεν είναι βέβαια προϊόν φιλοσοφικής ή κοινωνικής παρθενογένεσης. Είναι η «απάντηση» ενός αιώνιου ζητήματος και αιτήματος του ανθρώπου, απέναντι στον καπιταλισμό και στις εξουσίες της κάθε εποχής. Η κομμούνα του Παρισιού προϋπήρξε της θεωρητικής συγκρότησης του «σοσιαλισμού» .
Στην πραγματικότητα, ο σοσιαλισμός είναι η αντίδραση κάποιων ανθρώπων απέναντι στον δεδομένο μηχανισμό παραγωγής αγαθών και συναφούς οργάνωσης της κοινωνίας.
Η αντίδραση και η αντίστοιχη δράση, ξεκινά από το θεώρημα της ανθρώπινης ισότητας και έρχεται να τοποθετηθεί με σειρά επιμέρους εναλλακτικών μορφών με κύριες αυτές της κοινωνικής κτήσης των μέσων παραγωγής, του κοινωνικού ελέγχου και της ίσης διανομής ή αναδιανομής του παραγόμενου.
Οι δύο τελευταίες μορφές δεν εξασφαλίζουν την κοινωνική ισότητα στο σύνολο των εκφάνσεων της κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων. Όλες οι πιο πάνω εναλλακτικές μορφές δεν εξασφαλίζουν συνολικά την ισότητα σε κάθε έκφανση της ατομικής και κοινωνικής ζωής (καθώς αναφέρονται κύρια στην ισότητα ή ισοκατανομή κατά την παραγωγική διαδικασία και όχι π.χ. στην επιλογή της μεθόδου παραγωγής ή του παραγόμενου), αλλά δημιουργούν απλώς κάποιες καλύτερες συνθήκες για να επισυμβεί συνολικά η ισότητα, από την κατάλυση μόνο των ανισοτήτων, ευελπιστώντας και προσβλέποντας στην δημιουργία μιας αταξικής κοινωνίας (της οποίας όμως δεν γνωρίζουν τα πραγματικά δομικά υλικά).

Ε. Το τι είναι και τι εννοείται ως βαρβαρότητα δεν το περιγράφω, το βλέπετε όλες και όλοι να υπάρχει γύρω σας και είναι με μία φράση η ανισότητα που καθορίζει τους όρους ζωής και εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Μετά από αυτό, αφήστε το μυαλό σας ελεύθερο και θα βρείτε χιλιάδες τρόπους με τους οποίους όλη μετέχουμε στην βαρβαρότητα της ανισότητας και της εκμετάλλευσής της, εκούσιας και ακούσιας, άμεσης και έμμεσης.
Είναι, λοιπόν, ο σοσιαλισμός η έκφανση της αιώνιας αγωνίας και αγώνα για ισότητα στην λειτουργία των κοινωνιών και κατ’ επέκταση στην ζωή του ανθρώπου. Ο σοσιαλισμός είναι η έκφανση αυτή υπό συνθήκες καπιταλιστικής παραγωγικής οργάνωσης. Την ίδια αγωνία και αγώνα της ισότητας ήλθαν στο παρελθόν να «υπηρετήσουν» και να εκφράσουν μία σειρά από φιλοσοφικές και πολιτικές θεωρίες και κατά κύριο λόγο θρησκείες.

ΣΤ. Γιατί κύριο ζήτημα είναι η ισότητα στο τμήμα της παραγωγικής οργάνωσης; Γιατί επιζητείται η ισότητα; Θα εξηγηθεί παρακάτω.

Η θεωρία των βιοτικών αναγκών στηρίζεται στο γεγονός της ζωικής φύσης μας και στις ανάγκες που αυτή δημιουργεί. Ξεκινώντας από την ίδια την κυτταρική μας δομή και στην συνέχεια ως οργανισμοί, έχουμε τις φυσικές ανάγκες επιβίωσης που καθορίζουν και την προτεραιότητα στην δράση μας.
Οι ίδιες αυτές ανάγκες, οι βιοτικές ανάγκες, δημιούργησαν τις κοινωνίες, ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν καλύτερα και πληρέστερα οι ατομικές ανάγκες αυτές μέσα από την κοινή δράση, την συνένωση των ανθρώπινων δυνάμεων και δυνατοτήτων.
Η εξεύρεση – εξασφάλιση και διαχείριση των βιοτικών αναγκών έγινε αντικείμενο μιας κοινωνικής διαδικασίας είναι αυτό που ορίζουμε ως «παραγωγική διαδικασία», ενώ η διαχείριση «ανατέθηκε» σε άλλους κοινωνικούς μηχανισμούς, που στις ημέρες μας ή στον «καπιταλισμό» λέγεται αγορά.
Η ίδια η εκμετάλλευση των βιοτικών αναγκών των ανθρώπων, αλλά και ο αγώνας για κάλυψη και επάρκεια (η αγωνία-ανάγκη της ατομικής και συλλογικής μελλοντικής κάλυψης) γέννησε τους μηχανισμούς εξουσίας και τις ανισότητες, ατομικές και κοινωνικές, γέννησε τους πολέμους και σειρά συγκρούσεων. Στην πραγματικότητα όλη η ανθρώπινη ύπαρξη διακατέχεται από τις ανάγκες αυτές, καθορίζεται από την ζωική μας λειτουργία και φύση, το δε κοινωνικό «είναι» καθορίζει ακόμα και σαν κληρονομική αλληλουχία το «μέλλον».
Οι ανισότητες λοιπόν στην παραγωγή, κατοχή και διαχείριση των βιοτικών αναγκών, στις οποίες προστέθηκαν και οι «κοινωνικές» ανάγκες, αυτές που ήλθαν να εξαρτήσουν την απόλαυση των πρώτων (ατομικών) από την κοινωνική «θέση», δημιούργησαν ένα κοινωνικό περιβάλλον ανισότητας και ουσιαστικής βαρβαρότητας, που σε πολλούς σήμερα φαίνεται ως αποτέλεσμα κάποιας ratio ή ως αυτονόητο, ενώ στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα διαιώνισης μιας μακρόχρονης διαδικασίας ανισότητας και ανθρώπινης εκμετάλλευσης.

Ζ. Για τον λόγο αυτό αλλά χωρίς να κατανοούν την βαθύτερη αιτία και σκοπό της δράσης, όλες οι αποκληθείσες επαναστατικές διαδικασίες ή θεωρίες έχουν βασικό ζητούμενο την ισότητα, την κοινωνική ισότητα. Στην συγκρότηση των κοινωνιών το ουσιωδέστερο ζητούμενο, η ουσιωδέστερη βιοτική ανάγκη είναι πράγματι η ισότητα, αφού από αυτή εξαρτάται πλέον στον μεγαλύτερο βαθμό, η δυνατότητα απόλαυσης των βιοτικών αναγκών, η εξυπηρέτηση των οποίων πλέον «κοινωνικοποιήθηκε» και ορίζεται από τους μηχανισμούς παραγωγής και την διαχείρισή τους.
Αταβιστικά σχεδόν, οι «επαναστάσεις» στρέφονται προς την κατοχή και διαχείριση των μέσων παραγωγής, χωρίς να έχουν αντιληφθεί τον ουσιώδη λόγο που το πράττουν, που δεν είναι άλλος από την καίρια σημασία τους στην κάλυψη των βιοτικών αναγκών.
Για τον ίδιο λόγο, επειδή δηλαδή δεν έχουν αντιληφθεί την ουσία, που είναι η κάλυψη των βιοτικών αναγκών των «συγκοινωνών» ανθρώπων, αποτυγχάνουν.
Η διατήρηση των ανισοτήτων (αφού δεν έχει εννοηθεί μέχρι σήμερα η σημασία της ισότητας σε σχέση με τις βιοτικές, τις ανθρώπινες ανάγκες) συντελεί σε κάθε επίπεδο στην διαμόρφωση ελλειμμάτων κοινωνικών αναγκών για μία σειρά από ανθρώπους ή στην αγωνία για την μελλοντική κάλυψή τους. Ολη αυτή η διατήρηση των ανισοτικών καταστάσεων, καθώς έχει πολυδιάστατο αντίκρυσμα στην κάλυψη των βιοτικών αναγκών, καθορίζει τις συμπεριφορές των ανθρώπων, τις δεσμεύει και τις προκαλεί.
Εάν η βαρβαρότητα του ατομικιστικού καπιταλισμού ήταν δεδομένη για τον δυτικό κόσμο, προέκυψε και η βαρβαρότητα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», για την Σοβιετική Ενωση και για όσα κράτη ακολούθησαν την ίδια αντίληψη, μη αντιλαμβανόμενα την αξία των ανωτέρω βιοτικών αρχών και συνθηκών. Διότι, εάν όπως και στον καπιταλισμό, δεν είναι κεντρικό στοιχείο της λειτουργίας των κοινωνιών η εξυπηρέτηση των ανθρώπινων βιοτικών αναγκών σε κάθε επίπεδο και η εξασφάλισή τους μέσα από ισοτικές κοινωνικές διαδικασίες (η ισότητα εξασφαλίζει την βεβαιότητα ότι δεν θα υπάρξει οποιαδήποτε στέρηση εξαιτίας της ανισότητας) το αποτέλεσμα, μιμούμενο και αντιγράφοντας την δεδομένη εξουσιαστική ανισοτική βαρβαρότητα (ακόμα και στην παραγωγική διαδικασία), αποτυγχάνει να εξυπηρετήσει και να εκφράσει τις ανάγκες των ανθρώπων.
Η. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης, όντας στην πραγματικότητα κομμάτι της σοσιαλιστικής σκέψης και βαθύτατα επιρρεασμένος από αυτή και την απελευθερωτική ισοτική της διάσταση, δεν γνώριζε βέβαια την θεωρία του βιοτισμού, αλλά αντιλήφθηκε την ταύτιση της παραγωγικής διαδικασίας στον καπιταλιστικό κόσμο και στον κόσμο του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και επισήμανε την αναπαραγωγή του καπιταλισμού ως μεθόδου οργάνωσης της παραγωγής και τα συνεπαγόμενα αυτής στην Σοβιετική Ενωση.
Αναφέρθηκε στην πραγματική, την άμεση δημοκρατία και την σημασία της για την πορεία των κοινωνιών, ζητώντας την «αυτοθέσμιση», την αυτοτέλεια, την αυτοδιαχείριση των ανθρώπων σε συνθήκες ισότητας. Είναι το στοιχείο της πολιτικής ισότητας, που αποτελεί για την θεωρία του βιοτισμού άμεση κοινωνική βιοτική ανάγκη, από την οποία εξαρτάται η δυνατότητα όλων, μέσα από μία σειρά διαδικασιών, να ορίζουν, να απολαμβάνουν, να εξασφαλίζουν τις ατομικές ανθρώπινες βιοτικές τους ανάγκες.
Στο πλαίσιο των επιλογών για την παραγωγική λειτουργία της κοινωνίας και του κράτους, Κορνήλιος Καστοριάδης αναφέρθηκε κυρίως στον Αριστοτέλη και στον Μάρξ, αναζητώντας την δίκαιη κοινωνία και το δίκαιο κράτος. Στα συμπεράσματά του, καθώς «βιοτισμός» δεν υπήρχε, περιορίστηκε στην λειτουργική κοινωνική αυτοθέσμιση αναπαράγοντας το μοντέλο πολιτειακής οργάνωσης που πρότεινε.
Για τον βιοτισμό, δίκαιη κοινωνία και δίκαιο κράτος είναι αυτό που εξασφαλίζει τις ανάγκες του ανθρώπου, ότι κάθε άνθρωπος που θα γεννηθεί θα απολαμβάνει και δεν πρόκειται να στερηθεί τις βιοτικές του ανάγκες. Η ισότητα σε κάθε επίπεδο δεν είναι μόνο ανάμεσα σε αυτές, αλλά είναι και ο όρος για την δημιουργία ελεύθερων πολιτών, ελεύθερων ανθρώπων, ελεύθερων κοινωνιών.
Η ανισότητα ως κύριο στοιχείο της βαρβαρότητας, ακόμα και όταν υπάρχει επαρκές παραγόμενο, έρχεται να το μοιράσει δημιουργώντας σε κάποιους λίγους εκμεταλλεύσιμες υπερεπάρκειες και στους πολλούς στέρηση ή φόβο στέρησης βιοτικών αναγκών και την ανάγκη μιας πολλαπλής και πολυδιάστατης ανάλωσης της ζωής και της ελευθερίας τους για την εξεύρεση ή εξασφάλισή τους. Τα πολιτικά και νομικά θέσφατα της εποχής μας κάνουν λόγο για την αρχή της ισότητας των πολιτών, προβλέπουν όμως και χίλιους δυο τρόπους για να μην υπάρχει αυτή στην ουσία.
Η ανισότητα που άγει στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπου για την εξεύρεση και κάλυψη των βιοτικών αναγκών, βιολογικών – πραγματικών και τεχνητών (οι τελευταίες προκαλούνται ως φαύλος κύκλος για την εικόνα της κοινωνικής ισότητας ή του ανώτερου πυραμιδικού διαχωρισμού), είναι η βαρβαρότητα με την οποία πρέπει στο μέλλον να τελειώσουμε, ως άνθρωποι και κοινωνίες, οριστικά.
Το πώς και με ποιο μοντέλο το έχω προτείνει … .

Δημήτρης Καραμήτσας
http://dialogoskoinonia.wordpress.com