Περικλής Γιαννόπουλος: Ο Προμηθέας του Νέου Ελληνισμού

Του Ιωάννη Σχοινά

Χωρίς περιττολογίες: Τα γραπτά που μας άφησε ο Περικλής Γιαννόπουλος, σήμερα 100 χρόνια μετά τον θάνατό του, είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρα. Πέρασε ένας αιώνας και η κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου μας μαστίζεται από τα ίδια παρακμιακά συμπτώματα.

Στο χρονικό αυτό διάστημα άλλαξαν πολλά πράγματα στον τόπο μας. Η Αθήνα των 150.000 μετετράπη στην Αθήνα των εκατομμυρίων με ακαταμέτρητους λαθρομετανάστες. Ο άλλοτε πεντακάθαρος αττικός ουρανός γεμάτος ρύπους. Η Αττική κτίσθηκε όλη με κτίσματα χωρίς Ελληνική Αρχιτεκτονική και Ελληνική Γραμμή. Στην Ελλάδα εν γένει δημιουργήθηκαν «έργα υποδομής». Οδικό δίκτυο, Επικοινωνίες, Ηλεκτρισμός κ.ά.

Εκείνο, όμως, που σε καμμία περίπτωση δεν άλλαξε είναι η νοοτροπία!

Θα το διαπιστώσουμε μέσα από κάποια αποσπάσματα του Περικλή Γιαννόπουλου και μάλιστα από ένα έργο του υπό τον τίτλο «Προς τους καλλιτέχνας μας ζωγράφους, γλύπτας, αρχιτέκτονας και μουσικούς».

Το έργο αυτό δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ανατολή» τον Φεβρουάριο του 1903 και δεν είχε συμπεριληφθή στον μέχρι πρό τινος κυκλοφορούντα Α΄ τόμον των «Απάντων» του. Σαφώς και θα συμπεριλαμβάνεται στην νέα επετειακή έκδοση που προετοιμάζεται από τον εκδοτικό οίκο «Νέα Θέσις», όπως επίσης και το σύνολο των γραπτών του περί «Ελληνικής Ζωγραφικής» και περί «Ελληνικού Θεάτρου».

Γράφει, λοιπόν, ο Περικλής Γιαννόπουλος:

«Νομίζετε εις τον μακάριον αυτόν τόπον, ότι αι Τέχναι είναι οικόπεδα αδέσποτα —ενώ είναι πράγματι οικόπεδα εθνικά— τα οποία δύναται ο κάθε εις να καταλάβη. Και νομίζετε ότι αι Τέχναι ανήκουν εις τον κάθε τεμπέλην, ο οποίος κρατεί ένα σφυρί, ένα βιολί, ένα πινέλο ή ένα γλύφανον. Κάθε άλλο, αγαπητοί μου κύριοι, οι καλλιτέχναι τρέφονται από την Ελλάδα, ανήκουν ψυχή τε και σώματι εις την Ελλάδα. Αι Τέχναι ανήκουν εις την Ελλάδα. Οφείλουν να υπηρετούν την Ελλάδα. Οφείλουν να είναι Ελληνικαί».

Ο Γιαννόπουλος αποδίδει με τα λόγια αυτά τον προορισμό της Ελληνικής Τέχνης επειδή στην εποχή του κυριαρχούσε η ξενομανία. Τί άλλαξε σήμερα; Πού εκτός από την πολιτιστική μας κληρονομιά δύναται να βρει κάποιος στοιχεία Ελληνικής Γραμμής και Ελληνικού Χρώματος; Πού είναι η Ελληνική μουσική σήμερα; Η Ελλάδα θάβεται κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε στιγμή στα πάσης φύσεως σκυλάδικα, παρά τις εξαιρέσεις που, ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη.

Γράφει σε άλλο σημείο του έργου του:

«Οι άνδρες ποτέ δεν κλαίουν αλλ’ αγωνίζονται. Αγωνίζονται με αίμα και με πυρ. Και αγωνίζονται πρώτοι πρώτοι, και πρώτοι είναι οι άνθρωποι των ιδεών και των Τεχνών. Σας βαρύνει, σας πιέζει, σας μαραίνει, σας μολύνει η κατάστασις αυτή, το περιβάλλον αυτό, ο αήρ αυτός. Βεβαίως. Βεβαίως, βεβαιότατα σας καταθλίβει την ψυχήν, σας ατονεί, σας ναρκώνει, σας μικραίνει, σας νεκρώνει. Αγωνισθήτε λυσσωδώς να μεταβάλετε το περιβάλλον. Τι περιμένετε; Από ποίον περιμένετε;

Από τους πολλούς, από τα πρόβατα; Αυτοί έχουν το δικαίωμα να περιμένουν από σας∙ σεις είσθε οι ηγέται, οι λαμπαδηφόροι, οι σημαιοφόροι. Οι πολλοί δεν έχουν να σας κάμουν τίποτε και έχουν ακόμη το δικαίωμα πυξ λαξ να σας ωθήσουν να λάβετε την θέσιν σας, να εκτελέσετε το καθήκον σας, να ηγηθήτε, να σημαιοφορήσετε, να αγωνισθήτε, να πάτε εμπρός. Διότι η θέσις σας είναι Εμπρός!».

Πνευματική φτώχεια χαρακτηρίζει σήμερα τον τόπον μας. Ακριβώς επειδή, κατά κανόνα, οι καλλιτέχνες μας δεν είναι πρωτοπόροι, δεν είναι λαμπαδηφόροι, δεν είναι σημαιοφόροι, δεν είναι αυτόφωτοι. Αντιθέτως συνωστίζονται, ως γνήσιοι ζητιάνοι, στους προθαλάμους του Υπουργείου Πολιτισμού και στα πολιτικά γραφεία των Υπουργών και Βουλευτών προκειμένου να τύχουν κάποιας επιχορηγήσεως. Και το κακό δεν σταματά εδώ, επειδή υπάρχουν και κάποιοι άλλοι που συνωστίζονται στους προθαλάμους ξένων Πρεσβειών και Προξενείων! Αντί, λοιπόν, να μεταβληθούν εις άξιους ποιμένες και να οδηγήσουν αυτοί τα πρόβατα, τα πρόβατα οδηγούν αυτούς!

Στο γραπτό του «Ελληνικόν Θέατρον» δείχνει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθούν οι εραστές της τέχνης, οι καλλιτέχνες-ηγέτες :

«Ο μη θέλων να πεινάση και να διψάση ας κάμη άλλην δουλειά. Καλλιτέχνης κλαιόμενος δεν είναι Καλλιτέχνης και ατιμάζει την Τέχνην. Ιδεολόγος κλαιόμενος δεν είναι Ιδεολόγος και ατιμάζει τας Ιδέας. Πεινάσετε, διψάσετε, κουρελιασθήτε και σκάσετε, αλλά δημιουργήσατε Ιδέας, δημιουργήσατε Τέχνας. Δεν σας αρέσει; Δεν έχετε το θάρρος; Κρεμασθήτε και εις ένα δευτερόλεπτον ευρίσκεσθε εις τον Παράδεισον που σας έχουν το πιλάφι έτοιμον και τα κάμνετε εκεί. Αλλά καθαρίσετε τον τόπον και τα πράγματα και από τον εαυτόν σας».


Ας επανέλθουμε στο έργο του «Προς τους καλλιτέχνας μας…»:

«Οι Καλλιτέχναι όλων των κλάδων —όπως και όλοι οι άλλοι Έλληνες— αναμένουν από τας Κυβερνήσεις την διόρθωσιν των πραγμάτων. Αυτό είναι η εσχάτη βλακεία. Και δυστυχώς είναι βαθύτατα ριζωμένη εις όλα τα τωρινά κεφάλια. Και είναι ακατανόητον, πως άνθρωποι με κοινόν νουν, κυττάζοντες έναν έναν τους ανθρώπους της πολιτικής, είναι δυνατόν να περιμένουν το παραμικρότερον πράγμα από αυτούς. Καιρός να κοπή πρόρριζα η ελπίς αυτή. Τίποτε δεν θα κάμουν ποτέ των οι πολιτικοί∙ και οι πολιτικοί θα είναι οι τελευταίοι που θα ανθρωπισθούν».

Δεν θα σχολιάσω το τελευταίο απόσπασμα αφού τα έγραψε όλα και με σαφήνεια ο Μέγας Αυτός Προφήτης του Νεωτέρου Ελληνισμού.

Θεωρώ, ωστόσο, χρέος μου στα 100 χρόνια από την εκουσία αποχώρησή του από την ζωή να στραφώ στην νέα γενιά και να της θυμήσω τούτα τα λόγια του από το έργο του «Νέον Πνεύμα»:

«Αδύνατον να βαδίσετε εμπρός χωρίς να υπάρξη: Νέον Πνεύμα, Νέον Ιδανικόν, Νέα Πίστις, Νέα Σημαία».

«Ξυπνήσετε. Εγερθήτε. Και Επαναστατήσετε κατά του Εαυτού Σας. Και Αναβαπτισθείτε εις το Θείον Φως της Γης Σας και εις τα Παραδείσεια Ελληνικά Νερά. Θα εξέλθετε: ΖΩΝΤΑΝΟΙ. Και θα εξέλθετε: ΕΛΛΗΝΕΣ».

«Άλλη διέξοδος δεν υπάρχει καμμία, δια των οδών αυτών και μη χάνεσθε. Διέξοδος υπάρχει μία μόνη και μοναδική. Η εδώ υποδεικνυομένη. Και αυτή είνε πολύ ολίγον ΝΟΗΤΗ και διόλου ΑΡΕΣΤΗ. Και η διέξοδος αυτή η μία και Μοναδική είνε:

ΒΑΘΥΤΑΤΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ.

Συνεπάγουσα και:

ΒΑΘΥΤΑΤΗΝ ΗΘΙΚΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ.

ήτοι: Επανάστασις Ατομική. Επανάστασις Κοινωνική.

Επανάστασις Πολιτική. Επανάστασις Ιδεολογική.

Επανάστασις Φιλολογική. Επανάστασις Καλλιτεχνική».