22 Σεπτεμβρίου 1944. Ο ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ ΕΣΦΑΞΑΝ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΩΣ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΟΥΣ.

Η επίθεση του ΕΛΑΣ στους Γαργαλιάνους άρχισε το πρωί, της 21ης Σεπτεμβρίου. Την πρώτη ημέρα, ο ΕΛΑΣ δεν πέτυχε πολλά πράγματα.  Προς στιγμή είχαν καταλάβει το παλαιό κτίριο της Δεξαμενής των Γαργαλιάνων, αλλά ο ίδιος διοικητής του Τάγματος των Γαργαλιάνων,  ο Στούπας με 6-7 πιστούς πήγε εκεί και με αντεπίθεση πήρε πίσω τη Δεξαμενή από ένα Λόχο του ΕΛΑΣ.

 Η συντριπτική πλειοψηφία των ταγματασφαλιτών  των Γαργαλιάνων

δεν είχε συμμετάσχει καθόλου στη μάχη. 

Πολλοί ντόπιοι, όπως έγινε και στον Μελιγαλά, με διάφορες

 δικαιολογίες, είχαν αποχωρήσει από τις θέσεις τους.

 Την νύχτα εγκατέλειψαν το μέτωπο και όλοι σχεδόν οι υπόλοιποι

 από τους Γαργαλιάνους .

 Όταν ξημέρωσε, η 22α στις θέσεις μάχης  είχαν μείνει σχεδόν μόνο οι παλαιοί σύντροφοι του Στούπα από τον ΕΣ, και οι ταγματασφαλίτες από τα γύρω χωριά που είχαν φέρει στην πόλη και τις οικογένειές  τους.

Στις θέσεις τους είχαν μείνει  και όλοι όσοι είχαν έρθει από την Κυπαρισσία με τον διοικητή τους, τον λοχαγό Παπαδόπουλο από την Αρκαδία. 

Και αυτοί όμως, κατά πλειοψηφία δεν ήταν από την πόλη της 

Κυπαρισσίας αλλά από τα χωριά της βόρειας Τριφυλίας και της 

Ολυμπίας και πρώην αντάρτες του ΕΣ.  Την δεύτερη ημέρα ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε από το Βορρά, στο μέρος που αμυνόταν ο λόχος της Κυπαρισσίας. 

 Ο λοχαγός Παπαδόπουλος, παλαιός πολεμιστής στη Μικρά Ασία 

και την Αλβανία, αμυνόταν καλά ακόμη και μετά τον βαρύ 

τραυματισμό του.

 Γύρω στις 10 εξαντλήθηκαν τα βλήματα των όλμων που κρατούσαν

 ένα μεγάλο μέρος του μετώπου στη νότιο και νοτιο-ανατολική 

πλευρά της περιμέτρου. 

 Τότε, οι ΕΛΑΣίτες μπήκαν στην πόλη από εκείνη την πλευρά, αφού οι ελάχιστοι ταγματασφαλίτες που είχαν απομείνει εκεί ήταν αδύνατο

 να τους σταματήσουν.

 Οι αντάρτες που μπήκαν πρώτοι ήταν πάλι του 11ου συντάγματος Αρκαδίας, όπως και στον Μελιγαλά, και άρχισαν να κτυπούν την 

καμπάνα του Αγίου Σπυρίδωνα. 

Άμαχοι «αντιδραστικοί» και ταγματασφαλίτες είχαν αρχίσει να 

φεύγουν προς τα κάτω, δυτικά, προς τη θάλασσα από το πρωϊ.

 Τελικός προορισμός ήταν η Πύλος. 

Όταν άρχισε να κτυπά η καμπάνα και ακούστηκε ότι ο ΕΛΑΣ μπήκε στην πόλη, η φυγή γενικεύτηκε. 

Τελευταίοι που άρχισαν να φεύγουν ήταν οι ταγματασφαλίτες του λόχου Κυπαρισσίας. 

 Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πρόλαβαν πολλούς τη στιγμή που βγήκαν 

από τα πρόχειρα χαρακώματα να φύγουν ή στα πρώτα σπίτια της 

γειτονιάς του Ανεμόμυλου και επηκολούθησε σφαγή. 

Ο Στούπας, το πρωϊνό της δεύτερης ημέρας πολεμούσε και αυτός

 στον Ανεμόμυλο όπου και τραυματίσθηκε χαμηλά στο πόδι

(η σφαίρα ήρθε από ψηλά, του τρύπησε το πόδι και βγήκε από το

 πέλμα). Έφυγε και αυτός με τους τελευταίους για την Πύλο πεζός, 

παρά τον τραυματισμό του στο πόδι. 

 Μπαίνοντας οι αντάρτες στην πόλη, εκτελούσαν όποιον 

ντυμένον ταγματασφαλίτη έβλεπαν, ένοπλο ή όχι.

 Συγκέντρωσαν χιλιάδες αμάχους στο κέντρο της πόλεως, 

στην πλατεία. 

Μεταξύ τους ήταν και ταγματασφαλίτες που εν τω 

μεταξύ είχαν προλάβει να φορέσουν πολιτικά ρούχα. 

 Από εκεί. τους περιέφεραν στους κεντρικούς δρόμους με τη

 διαταγή να φωνάζουν «παραδοθείτε», «παραδοθείτε» στους

 κρυμμένους ταγματασφαλίτες, και «ζήτω ο ΕΛΑΣ». 

 Όταν το πλήθος επέστρεψε στην κεντρική πλατεία, μίλησαν οι ηγέτες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που εν τω μεταξύ είχαν αφιχθεί, γιά την «λαοκρατία»  και τον «θρίαμβο του ηρωϊκού ΕΛΑΣ πάνω στην αντίδραση και τους συνεργάτες των Γερμανών». 

 Στη συνέχεια το πλήθος των αντιδραστικών οδηγήθηκε και

 κλείσθηκε στο Γυμνάσιο., στις αίθουσες και το προαύλιο και σε τρεις εκκλησίες . 

Στους Αγίους Πάντες,  τον Άγιο Σπυρίδωνα, και τον 

Προφήτη Ηλία. 

 Οι επί τόπου εκτελέσεις συνεχίζονταν έως το βράδυ στις 

γειτονιές της πόλεως, όπου συλλαμβάνονταν ταγματασφαλίτες. 

Αντάρτες που έφθασαν στο πρόχειρο νοσοκομείο του Τάγματος

 έσφαξαν επάνω στα κρεβάτια όλους τους τραυματίες.

 Μερικούς τους έσφαξαν στους γύρω δρόμους ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν. 

Γύρω στις 1 το μεσημέρι είχε μπεί καλπάζοντας στους Γαργαλιάνους

 ο Βελουχιώτης ακολουθούμενος από τους Μαυροσκούφηδες. 

Κατευθύνθηκε στο κέντρο της πόλεως, στο Γυμνάσιο των 

Γαργαλιάνων όπου υπήρχε ήδη Τριμελής Επιτροπή που εξέταζε τους κρατούμενους, στέλνοντας στο θάνατο ταγματασφαλίτες και 

άτομα της «αντίδρασης», ενώ άλλους τους έκλειναν στις αίθουσες

 γιά περαιτέρω «ανάκριση».

 Ο Άρης, διέταξε να απολυθούν αμέσως όλες οι γυναίκες. 

 Η Επιτροπή όμως κράτησε μερικές από τους Γαργαλιάνους και όλες

 από την Λεύκη. 

Οι θανατικές καταδίκες εναντίον ταγματασφαλιτών από την 

τριμελή Επιτροπή του Γυμανσίου εκτελούνταν πάραυτα στην

 πλησίον μεγάλη "πανηγυρίστρα"  της πόλεως. 

Η εντολή «πάρτον» στους φρουρούς αντάρτες, σήμαινε εκτέλεση. 

Από τους ταγματασφαλίτες που συνελήφθησαν, όσοι δεν ήταν από 

τους Γαργαλιάνους εκτελέσθηκαν όλοι. 

Πολλοί από τους ντόπιους που πιάστηκαν αιχμάλωτοι, γλύτωσαν.

 Όσοι είχαν βγάλει τα στρατιωτικά ρούχα και δεν έπεσαν πάνω σε

 αντάρτη από τους Γαργαλιάνους που τους γνώριζε, επέζησαν 

τις πρώτες ώρες .

Φυσικά, υπήρξαν και περιπτώσεις που ντόπιοι κάτοικοι υπέδειξαν ταγματασφαλίτες που φορούσαν πολιτικά ρούχα, και εκτελέστηκαν μπροστά στα μάτια των δικών τους. 

Εκτός από την Τριμελή Επιτροπή του Γυμνασίου, υπήρχε και άλλη, η «Κινητή Επιτροπή». 

 Τα μέλη της πήγαν από κτίριο σε κτίριο, όπου υπήρχαν κρατούμενοι, 

ενώ είχαν μαζί αντάρτες του ΕΛΑΣ με καταγωγή εκτός Γαργαλιάνων,

 ως εκτελεστές.

 Όσους επέλεγαν για θάνατο, τους παρέδιδαν στους αντάρτες για εκτέλεση σε παραπλήσια στενά. 

Το μεγαλύτερο όργιο ειδεχθών σφαγών έγινε μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα . 

Πόσοι ήταν τα θύματα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στους Γαργαλιάνους;

13 ή 14 ταγματασφαλίτες έπεσαν στη μάχη, και τουλάχιστον 150 δολοφονήθηκαν μετά. 

Εκτός αυτών, δολοφονήθηκαν και τουλάχιστον 170 άμαχοι μετά τη 

μάχη, μέσα στην πόλη και στις γύρω περιοχές. 

Πλήρης κατάλογος των θυμάτων δεν συντάχθηκε ποτέ. 

 Ο Μπουγάς, στο βιβλίο του «ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΜΝΗΜΕΣ 1940-45»

 έχει έναν ονομαστικό κατάλογο 153 ταγματσφαλιτών και 

66 αμάχων μόνο από τους Γαργαλιάνους. 

 Επίσης λείπουν τα ονόματα αμάχων από τα γύρω χωριά με πρώτη

 τη Λεύκη, που λόγω Στούπα ήταν στο στόχαστρο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

 Το επιβεβαιωμένο σύνολο των θυμάτων της Σφαγής της 

22ας Σεπτεμβρίου ήταν ΠΑΝΩ ΑΠΟ 330. 

 Ακολούθησαν τις επόμενες ημέρες οι γνωστές εκτελέσεις των 16, και των 19 και άλλες μεμονομένων που δεν μνημονεύονται . 

Σε αυτά που υπέφεραν οι Γαργαλιάνοι μετά τη μάχη, πρέπει να προστεθεί το ολικό πλιάτσικο που έγινε στα καταστήματα και τα σπίτια, εκτός φυσικά εκείνων που ανήκαν σε μέλη ή φίλους του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ. 

 Εκτός από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ που μπήκαν στην πόλη, πλιάτσικο έκαναν και ντόπιοι στους «αντιδραστικούς» συμπατριώτες τους, αλλά κυρίως ξένοι χωρικοί, φίλοι του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που ακολουθούσαν με τα ζώα τους τον ΕΛΑΣ σε όλες τις επιθέσεις του στα ΤΑ ακριβώς  για πλιάτσικο. 

 Από τους Γαργαλιάνους έφυγαν εκατοντάδες ζώα φορτωμένα με πλιάτσικο ακριβώς όπως έγινε και στον Μελιγαλά.

Στην Αθήνα ο Πράκτωρ Κόκκας δημοσίευσε στο δελτίο της SoE την αναακοίνωση της κυβέρνησης που υιοθετούσε τον ΕΛΑΣ και

 θεωρούσε ως συνεργάτη των Γερμανών κάθε αντικομμουνιστή

H Aνακοίνωση της Κυβέρνησης Εξωτερικού

Το δελτίο δράσης της ΟΠΛΑ  στις 22 Σεπτεμβρίου 1944 στην Αθήνα