34η Ημέρα του πολέμου του 40. Η Κατάληψη του Πόγραδετς. Εκδηλώθηκε η δυσφορία για το ανακάτεμα του Στρατού από τον Παπάγο. Ο Μεταξάς ζήτησε από το Παπάγο ταχεία Νίκη. Αποφασίστηκε επίσκεψη του Παπάγου στο Μέτωπο.

Στις 30 Νοεμβρίου 1940, μετά την κατάληψη της Κορυτσάς και του Πόγραδετς, ο Μουσολίνι συγκάλεσε εκτάκτως το Υπουργικό του Συμβούλιο , εξήγησε στους απληροφόρητους, ακόμη και τότε υπουργούς του, την κατάσταση στο ελληνικό μέτωπο, και ανέλαβε την ευθύνη για την καταστροφή.

Το βράδυ της 30ης Νοεμβρίου ο Μεταξάς σημείωνε στο ημερολόγιο του. 

«Παπάγος Δευτέρα Μέτωπον. Παραστάσεις Παπαδήμα δια βραδεία προχώρησιν. Του δίδω να εννοήσει ότι ταχεία προχώρησις εξαρτάται από αφθονίαν μέσων προχωρήσεως. Τι εκπροσωπεί άραγε; Λόγια επικριτών μόνο; Κατελήφθη Πόγραδετς. Αριστερόν πολύ βραδύ». 

Η αντίδραση του Παπαδήμα ήταν αντίδραση των αξιωματικών από το Μέτωπο, αλλά ο Μεταξάς πήρε το μέρος του Παπάγου παρόλο που σημείωσε ότι ο Λιούμπας, (το αριστερό)μ αργοπορούσε. Σημείωσε ακόμα, «ασχέτως με Παπαδήμα τηλεγραφήματα τινά μου δίδουν υπόνοια αναμίξεως Γερμανίας», σκεπτόμενος τον Πλατύ που απομακρύνθηκε ως φίλος των Γερμανών. Και πρόσθεσε «Ενώπιον Βασιλέως αναπτύσσω εις Παπάγο ζήτημα και ότι πρέπει να τελειώνουμε το ταχύτερον με υον Ιταλικό Στρατό Αλβανίας Αλλιώς τρέχομεν κίνδυνο από Γερμανία» .

Ο Παπάγος, ως «ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ» έγραψε το ακόλουθο ανακοινωθέν. «Καθ' όλην τήν ημέραν συνεχίσθησαν αί επιθετικαί μας ενέργειαι. Τά στρατεύματά μας διά σκληρών αγώνων ανέτρεψαν εις πλείστα σημεία τήν πείσμονα αντίστασιν του εχθρού και εκέρδισαν έδαφος εις σημαντικόν βάθος. Εις το δεξιόν του μετώπου, τα προκεχωρημένα στοιχειά μας εισήλθον εις Πόγραδετς. Περιήλθον εις χείρας μας 6 πυροβόλα, 50 πολυβόλα, σημαντικός αριθμός όλμων και παντοειδές υλικόν. Συνελάβομεν 15 άξιωματικούς και υπέρ τους 200 στρατιώτας αιχμαλώτους». 

 Η 3η Μεραρχία του Μπάκου που μπήκε, (επιτέλους), στη μάχη το βράδυ της 30ης Νοεμβρίου κατέλαβε τα ανατολικά αντερείσματα του Υψ. 1297 (Καζάνια) και την νότια παρυφή του χ. Μπουλαράτ. Τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού του Στανωτά έφτασαν στην ανατολική όχθη του Αώου.Το Απόσπασμα Φριζή έπειτα από πείσμονα αγώνα κατέλαβε τα υψώματα στα βορειοδυτικά των χωριών Ναβοσέλα και Λούπτσκα, συλλαμβάνοντας περίπου 80 αιχμαλώτους. Το ΙΙ/5 Τάγμα, που ενήργησε την επίθεση αυτή, είχε έναν αξιωματικό και 5 οπλίτες νεκρούς και 6 αξιωματικούς και 70 οπλίτες τραυματίες. Το Απόσπασμα Δημοκωστούλα συνάντησε ισχυρή εχθρική αντίδραση στα δυτικά του χωριού Μπαντιλόνγια . Η Μεραρχία από ανιχνευτές διαπίστωσε, ότι οι Ιταλοί άρχισαν να εγκαταλείπουν την Πρεμετή και να συμπτύσσονται προς την Κλεισούρα. Η 10η Μεραρχία στις 30 Νοεμβρίου κατείχε τη γραμμή Υψ. Μασκουλοχώρι – χωριό Πουνεμίρα – Υψ. Κρουσιόβα. Λόγω της σφοδρής χιονόπτωσης η 9η Μεραρχία ανέβαλε την επίθεση για την κατάληψη του Υψ. 1532 που είχε σχεδιαστεί για την 30η Νοεμβρίου.Το Απόσπασμα του βραδυπορούντος Λιούμπα τις βραδινές ώρες της 30 Νοεμβρίου εγκαταστάθηκε στην ανατολική όχθη του ποταμού Μπίστριτσα με τους Ιταλούς στη δυτική όχθη. 

 Η μάχη του Πόγραδετς

 Στις 26 Νοεμβρίου 1940 η 13η Μεραρχίας Πεζικού, του Γ’ Σώματος Στρατού υπό την διοίκηση του υποστρατήγου Σωτήριου Μουτούση επιτέθηκε προς το Πόγραδετς.

Με το πρώτο φως της 26ης Νοεμβρίου το 22ο ΣΠ με τα ΙΙ/22 και ΙΙΙ/22 Τάγματα κινήθηκαν προς τα υψώματα 955 και 1085 και η Μεραρχία σε μια ημέρα προέλασε σε βάθος 5 -7 χλμ. εντός της εχθρικής τοποθεσίας σχηματίζοντας ενιαίο μέτωπο από την Επισκοπή μέχρι το ύψωμα 1210. 

 Με το ξημέρωμα της 27ης Νοεμβρίου ο Μουτούσης διέταξε την συνέχιση της επίθεσης. Δεν εννοούσε να χάσει τη πρωτοβουλία των κινήσεων που είχε κερδίσει την προηγουμένη . Αδιαφορώντας για τις άθλιες καιρικές συνθήκες προώθησε τις δυνάμεις του, παρακολουθώντας πάντα εκ του σύνεγγυς τον αγώνα στα κρίσιμα σημεία του. 

 Ο Μουτούσης διέταξε το 2/22ΤΠ να κινηθεί δυτικά και να καταλάβει τα υψώματα 807 και 975. Το τάγμα όμως άργησε να κινηθεί με αποτέλεσμα να αναβληθεί η επίθεση. Αμέσως ο μέραρχος κινήθηκε στη περιοχή, αφαίρεσε τη διοίκηση από τον διοικητή του 2/22ΤΠ και τον παρέπεμψε στο στρατοδικείο. 

Στον νότιο τομέα της μεραρχίας, διλοχία του 23ου ΣΠ κινήθηκε επιθετικά προς τα χωριά Στρόπτσκα και Λεσνίτσα, τα οποία αποτελούσαν σημαντικά σημεία στηρίγματος των Ιταλών. Η διλοχία καθηλώθηκε από τα σφοδρά ιταλικά πυρά, αλλά αγκιστρώθηκε στις καταληφθείσες θέσεις, όχι μακριά από τους αντικειμενικούς της σκοπούς. Στο μεταξύ με σύντονη άγρια πορεία, το πρωί της 27ης Νοεμβρίου, έφτασαν στην περιοχή και το 18ο ΣΠ , και το Ι/22ΤΠ και οι ΧΙΙΙβ και ΧΙΙΙγ Μοίρες ορεινού πυροβολικού. 

Ήταν η πρώτη φορά που η 13η μεραρχία θα πολεμούσε με όλα τα οργανικά της τμήματα, υπό ενιαία διοίκηση. 

 Ύστερα από το ατυχές συμβάν με το 2/22ΤΠ, ο Μουτούσης, με τις δυνάμεις του σχεδόν πλήρεις πλέον, σχεδίασε να συνεχίσει την επίθεση με το πρώτο φως της επομένης. Εξάλλου κατά τη διάρκεια της νύκτας το Γ’ ΣΣ έστειλε και νέες ενισχύσεις την XV ΜΟΠ (6 πυροβόλα), δύο πυροβολαρχίες των 155 χιλ. και δύο λόχους βαρέων πολυβόλων των 13,2 χιλ. 

Το βράδυ εκείνο κανείς δεν κοιμήθηκε. 

 Ο Μουτούσης αποφάσισε να ρίξει το βάρος του στο αριστερό πλευρό. Στόχος του ήταν η κατάληψη του υψώματος 1292 , 5χλμ. νότια του Πόγραδετς. Το ύψωμα αυτό αποτελούσε το κλειδί της ιταλικής τοποθεσίας. Η κατάληψή του θα άνοιγε τον δρόμο προς την πόλη, αλλά και θα είχε ως συνέπεια την περικύκλωση των μαχόμενων μεταξύ Στρόπτσκα και υψώματος 975 ιταλικών δυνάμεων. Έτσι μέσα στη νύκτα, το 18ο ΣΠ βάδισε και πάλι, μαζί με την ΧΙΙΙγ και ΧV ΜΟΠ. 

Στις 11 το πρωί τα τμήματα του είχαν αναπτυχθεί στο ύψωμα 1210 ήταν έτοιμα για εξόρμηση. Κατά την πορεία ο 18ο ΣΠ είχε βομβαρδιστεί από την ιταλική αεροπορία, χωρίς αποτέλεσμα. Δυτικά του 18ου ΣΠ θα ενεργούσε το 32ο ΣΠ της 9ης Μεραρχίας. 

 Ο Μουτούσης, κατά τη συνήθειά του, βρισκόταν και αυτός εκεί, στις θέσεις εξόρμησης, έφιππος, παρακολουθώντας τα τμήματά του.        Ο ίδιος ενημέρωσε προσωπικά τον διοικητή του 18ου ΣΠ συνταγματάρχη Αλ. Σίνη και τους διοικητές των ταγμάτων. 

 Οι Ιταλοί  που γνώριζαν επίσης την αξία του υψώματος  το είχαν οχυρώσει άριστα. Φωλέες πολυβόλων είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στα απόκρημνα βράχια, χαρακώματα είχαν σκαφτεί, καλυμμένα με σειρές συρματοπλέγματος, πίσω βρισκόταν το πυροβολικό, έχοντας επισημασμένους τομείς βολής και από πάνω υπήρχε η πανίσχυρη ιταλική αεροπορία. Οι συνθήκες κάθε άλλο παρά ευνοϊκές ήταν για τους Έλληνες. 

 Παρόλα αυτά η επίθεση εκδηλώθηκε το απόγευμα της 28ης Νοεμβρίου, μέσα σε άθλιες καιρικές συνθήκες με χιονιά και ομίχλη που περιόριζαν την ορατότητα τα 20 μέτρα. Τα ελληνικά τμήματα εξόρμησαν και προωθήθηκαν αργά. Το 2/18ΤΠ έλαβε επαφή με την κύρια εχθρική τοποθεσία αντίστασης μπροστά από τη Στρόπτσκα και το 1/18ΤΠ ενώπιον του αυχένα Μπραγκοζέτι (1434). 

Τα τάγματα διανυκτέρευσαν στις θέσεις που βρισκόταν, έχοντας ρητή διαταγή να συνεχίσουν την επίθεση με το πρώτο φως της επομένης, κατόπιν προπαρασκευής του φίλιου πυροβολικού. 

 Με το πρώτο φως, της 29ης το ελληνικό πυροβολικό άρχισε μπαράζ κατά των Ιταλικών θέσεων Το ελληνικό πεζικό όμως δεν κατάφερε να προχωρήσει. Ο Μουτούσης τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής. Έφιππος περιόδευσε τις γραμμές μάχης και διέταξε εφόρμηση με την εφεδρεία το ΙΙΙ/18ΤΠ και διέταξε τον υπασπιστή του συντάγματος να ξεδιπλώσει την πολεμική Σημαία του συντάγματος. Με την σημαία να κυματίζει στον παγωμένο αγέρα, με τους σαλπιγκτές του συντάγματος να παιανίζουν το «προχωρείτε, προχωρείτε», το ελληνικό πεζικό αναθάρρησε. Αξιωματικοί και άνδρες πετάχτηκαν από τα χαρακώματα και όρμησαν μπροστά. 

Οι φοβερές ελληνικές λόγχες πρόβαλαν απειλητικές και η ουρανομήκης ιαχή «Αέρα», κάλυψε ακόμα και τις βροντές των πυροβόλων. Το ΙΙΙ/18ΤΠ κατάφερε να προωθηθεί. Κατέλαβε το μεγαλύτερο τμήμα της Στρόπτσκα, αλλά κατόπιν καθηλώθηκε, δεχόμενο πυρά στο εκτεθειμένο αριστερό του πλευρό, από ιταλικά πολυβολεία. Η κατάσταση κατέστη σύντομα κρίσιμη, αλλά ευτυχώς ο μέραρχος δεν αδρανούσε. Παλιός πυροβολητής με τεράστια πολεμική εμπειρία, από τις λάμψεις των ιταλικών πολυβόλων, μέσα στην ομίχλη, ο Μουτούσης μπόρεσε να αναγνωρίσει τις θέσεις τους. Αμέσως στράφηκε στον διοικητή της ΧV ΜΟΠ λοχαγό Βουδικλάρη και τον διέταξε κοφτά: «Κύριε λοχαγέ προωθήστε μου ένα πυροβόλο». Αμέσως η διαταγή του μεράρχου εκτελέστηκε και με τις προσωπικές του οδηγίες, με την δεύτερη βολή ενός ορειβατικού πυροβόλου των 105 χιλ. η ιταλική φωλέα πολυβόλων τινάχτηκε στον αέρα! Με το πλευρό του απαλλαγμένο από τα εχθρικά πολυβόλα, το 3/18ΤΠ συνέχισε την προέλασή του και διέσπασε την εχθρική τοποθεσία σε βάθος, φτάνοντας στα νότια της Ζεβράσκας και απειλώντας με πλαγιοκόπηση από τα δεξιά το  ύψωμα 1292. Αλλά και το Ι/18ΤΠ κατάφερε να προωθηθεί και να λάβει στενή επαφή με την κύρια ιταλική τοποθεσία αντίστασης ενώπιον του 1292. 

Ακόμα μεγαλύτερο άθλο πέτυχε το 2/18ΤΠ. Μια διλοχία του τάγματος πέρασε με σχοινιά τις κρημνώδεις όχθες του ποταμού Τσερέβα, μεταξύ των υψωμάτων 1210 και 1434 και αφού ανασυγκροτήθηκε στην βόρεια όχθη και κατόπιν ελισσόμενη με ταχύτητα, κατέλαβε το Μπραγκοζέτι, ύστερα από μάχη με την ιταλική φρουρά και έλαβε επαφή με το 1292. Οι ιταλικές δυνάμεις στο στρατηγικής σημασίας ύψωμα κινδύνευαν πλέον να περικυκλωθούν. 

Με το πρώτο φως της 30ης Νοεμβρίου το 3/18ΤΠ, υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Μαλλιαρό, κινήθηκε από τη Ζερβάσκα και επιτέθηκε στο 1292. 

Στις 08.00 ακριβώς η ελληνική σημαία κυμάτιζε στο ύψωμα. Οι Ιταλοί υπέστησαν πανωλεθρία. Τα τμήματα τους αποδεκατίστηκαν. Σχεδόν ένας ολόκληρος λόχος τους αιχμαλωτίστηκε ενώ τα ελληνικά τμήματα κυρίευσαν μια ολόκληρη πυροβολαρχία με τα πυροβόλα της και δεκάδες πολυβόλα, ολμίσκους, αυτόματα και τυφέκια. Ήταν το τέλος. Η ιταλική διοίκηση διέταξε την άμεση απαγκίστρωση των δυνάμεών της και την υποχώρηση πέραν του Πόγραδετς. 

 Οι Ελληνικές προφυλακές εισήλθαν στο Πόγραδετς στις 1000 το πρωί.

   Αν και ο Μουτούσης, μετά την κατάληψη του 1292 διέταξε το σύνολο των δυνάμεών του να προωθηθεί με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα σε όλο το εύρος του μετώπου, εντούτοις δεν κατέστη δυνατή η περικύκλωση του υποχωρούντος ιταλικού όγκου, παρά μόνο των ιταλικών οπισθοφυλακών. 

 Η 13η Μεραρχία , αν και παρουσίασε αδυναμίες κατά τη διάρκεια του αγώνα, οφειλόμενες στο γεγονός ότι διέθετε μικρό αριθμό μονίμων αξιωματικών και μεγάλο αριθμό εφέδρων προερχόμενων από το Πολεμικό Ναυτικό, εντούτοις, χάρη στη στιβαρή και εκ του σύνεγγυς διοίκηση του υποστρατήγου Μουτούση, κατάφερε να διασπάσει το ιταλικό μέτωπο και να κερδίσει την μάχη του Πόγραδετς. 

 Απέναντί της ήταν η ιταλική «Βενέτσια», ενισχυμένη με ένα σύνταγμα επίλεκτων Βερσαλλιέρων, διαθέτουσα και αριθμό αρμάτων και θωρακισμένων οχημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μουτούσης, όταν κέρδισε τη μάχη του Πόγραδετς είχε μόλις 12 μέρες ως διοικητής της Μεραρχίας. Ανέλαβε τη διοίκησή κατά τη μάχη του Ιβάν – Μοράβας, όταν η διοίκηση της μεραρχίας επέδειξε ανεπίτρεπτη ολιγωρία. 

 Ο Μουτούσης όμως, τολμηρός και έμπειρος πολεμιστής ο ίδιος, δεν ανεχόταν καμία ολιγωρία. Πριν και κατά τη διάρκεια της μάχης αντικατέστησε έξι από τους εννέα διοικητές ταγμάτων της μεραρχίας, δύο διοικητές συνταγμάτων και δύο διοικητές μοιρών πυροβολικού. Με τον τρόπο αυτό όμως κατέστησε την 13η , την πάλαι ποτέ Μεραρχία Αιγαίου, μια από τις καλύτερες του Ελληνικού Στρατού. 

 Ο επίλογος της πολεμικής δράσης του Έλληνα πολέμαρχου δόθηκε λίγους μήνες μετά, τον Απρίλιο του 1941 την Καστοριά. Η μάχη της Καστοριάς, γνωστή και ως μάχη του Άργους Ορεστικού και μάχη του Δισπηλιού, ήταν μια μάχη που βάσει της στρατιωτικής λογικής δεν θα έπρεπε καν να έχει δοθεί, αφού και το αποτέλεσμα ήταν προδικασμένο και σε στρατηγικό επίπεδο δεν είχε νόημα, αφού οι Γερμανοί κινούνταν ήδη προς Γρεβενά. Ωστόσο η μάχη δόθηκε με πείσμα και φανατισμό από τους Έλληνες, από τον ηρωικό μέραρχο   Σ. Μουτούση, μέχρι τον τελευταίο φαντάρο, αν και όλοι γνώριζαν ότι «οι βάρβαροι στο τέλος θα περνούσαν». 

 Ο Σωτήριος Μουτούσης ήταν υπουργός Σιδηροδρόμων και προσωρινά υπουργός Συγκοινωνίας στην κυβέρνηση Τσολάκογλου το 1941 και υπουργός Συγκοινωνίας και, προσωρινά, Εμπορικής Ναυτιλίας στην κυβέρνηση Λογοθετόπουλου το 1942. Μετά την Aπελευθέρωση, το 1945 καταδικάστηκε ως δήθεν δοσίλογος σε 11 χρόνια φυλάκιση. Αποστρατεύτηκε το 1949 με τον βαθμό του αντιστράτηγου όταν αποφυλακίστηκε με τη χάρη που του έδωσε ο Παύλος.