1η Αυγούστους 1789. Η μάχη της Φωξάνης και το σχέδιο για την απελευθέρωση των Ελλήνων

Η  Μεγάλη  Αικατερίνη ξεκίνησε από την Αγία Πετρούπολη, τον Ιανουάριο του 1787. για μια εξάμηνη «θριαμβευτική περιοδεία» προς τη Νέα Ρωσία , για «να γνωρίσει από κοντά την ανορθωμένη οικονομική και αμυντική κατάσταση στα απελευθερωμένα εδάφη». 
Στην επίσημη συνοδεία της αυτοκράτειρας, συμμετείχαν ως προσκεκλημένοι, και οι διπλωματικοί εκπρόσωποι της Αγγλίας και της Γαλλίας , για να αναφέρουν στις κυβερνήσεις τους, την πολεμική ισχύ της Ρωσίας και την ετοιμότητα της, για τον αναμενόμενο πόλεμο με την Τουρκία . 
Η «παράσταση», για την τη λατρεία και την αφοσίωση των Ελλήνων στην Αικατερίνη, από την οποία περίμεναν την λύτρωση των σκλάβων αδελφών τους, άρχισε από τη Νίζνα, όπου ενσωματώθηκε στην «αυλή» και ο Φιραρής, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. 
Στην Κριμαία, όπου έφτασε στα τέλη Μαΐου , την ανέμεναν ο «πεφωτισμένος», αυτοκράτορας Ιωσήφ Β΄, (που συμμετείχε στην περιοδεία με το ψευδώνυμο «κόμης Φαλκενστάιν»), και ο βασιλιάς της Πολωνίας Στανισλάβ-Αύγουστος Πονιατόφσκι.

 Η Μ. Αικατερίνη και οι προσκεκλημένοι της, επιθεώρησαν τις οχυρώσεις και τις ναυτικές υποδομές της Σεβαστούπολης, και στις 24 Μαΐου/4 Ιουνίου, στον δρόμο προς την Μπαλακλάβα, στις εννέα το πρωί, συνάντησαν το πρώτο γυναικείο στρατιωτικό σώμα στη σύγχρονη ιστορία, τον λόχο των ελληνίδων αμαζόνων, που είχε δημιουργήσει ο Ποτέμκιν, με επικεφαλής την λοχαγό Ελένη Σαράντη, σύζυγο του Ιωάννη Σαράντη, αδελφού του αντισυνταγματάρχη του Τάγματος της Μπαλακλάβα Πάβελ Σαράντοβ . 
Στο σημείο αυτό συνενώθηκαν με τον «λόχο των Αμαζόνων» και οι Έλληνες πρόσφυγες των Ορλοφικών από τη Μπαλακλάβα.
 Στην τελετή της υποδοχής, πρωτοστατούσε ο Έλληνας ιερέας του Τάγματος της Μπαλακλάβα, Ανανίας.

 Στο τέλος της περιοδείας, η Μεγάλη Αικατερίνη και ο «κόμης Φαλκενστάιν», εισήλθαν στη Χερσώνα περνώντας κάτω από κάτω μια αψίδα που έγραφε στα ελληνικά, «προς το Βυζάντιο», και έμειναν τρείς μέρες στην πόλη, που τότε ζούσε ο Ευγένιος Βούλγαρης, και ολοκλήρωσαν τις συμφωνίες για τον επικείμενο πόλεμο. 

Η ώρα της «χριστιανικής σταυροφορίας» στην Ανατολή πλησίαζε.

 Το σχέδιο για τον διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, απορρίφθηκε από την Αγγλία.
 Ο Ουίλιαμ Πιτ ο Νεότερος, που είχε γίνει Πρωθυπουργός το 1783 σε ηλικία 24 ετών , υποστήριζε ότι, «δεν πρέπει να επιτρέψουμε στη Ρωσία να μεγαλώσει και παράλληλα να αφήσουμε την Τουρκία ν’ αδυνατίσει. Η άρκτος του βορρά δεν πρέπει να κατέβει στο Αιγαίο. Αν η Ρωσία απωθήσει την Τουρκία από τη Βαλκανική, η Μεσόγειος θα γίνει ρωσική θάλασσα και ο δρόμος προς τις Ινδίες θα αποκοπεί. Η Ρωσική κατοχή στην Κωνσταντινούπολη θα σημάνει τον θάνατο των αγγλικών αποικιών της Ανατολής». 

Οι Τούρκοι, που είχαν μεταφέρει στα ρωσο-τουρκικά σύνορα 150.000 στρατιώτες, και είχαν συγκεντρώσει τον στόλο τους στον Εύξεινο, επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στις 24 Αυγούστου/ 4 Σεπτεμβρίου. και διέταξαν τον Πατριάρχη Προκόπιο Α΄ να εκδώσει αφορισμό των Ρώσων.

 «Στο πολεμικό «μανιφέστο» της Αικατερίνης, πού δόθηκε στην δημοσιότητα τον Σεπτέμβριο τού 1787, η Τσαρίνα, προσκαλούσε όλο τον χριστιανικό κόσμο να ενώσει «τις ευχές και τις δυνάμεις του, εναντίον τού εχθρού τής Χριστιανοσύνης»,και καλούσε τον ορθόδοξο κλήρο και τον κάθε Έλληνα, 
«…να συμεθέξωσι προς την επιθυμίαν της, εις το να ελευθερώση την ορθόδοξον εκκλησίαν από τον θεοστηγή Τουρκικόν ζυγόν. Να λάβωσι τα όπλα και να υπάγωσι να αποδιώξωσι τους εχθρούς του χριστιανικού ονόματος εκ των τόπων, ους αδίκως αφήρπασαν, και να αναλάβωσιν οι Έλληνες την αρχαίαν των ελευθερίαν και εθνικήν ανεξαρτησίαν….». 

Η διακήρυξη της Μ.Αικατερίνης , στην οποία γινόταν αναφορά στον φόνο τουηγεμόνα Γρηγορίου Γκίκα (το 1777) και υπογραμμιζόταν πώς και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος «κινδύνευσε να έχει την ιδία τύχη, και γι’ αυτό «ζήτησε προστασία στους κόλπους της ορθοδόξου εκκλησίας μας , ή οποία και του εδωσε άσυλο, όπως είχε υποχρέωση», μοιράστηκε σε χιλιάδες αντίτυπα στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα Επτάνησα, με ευθύνη των προξένων της Ρωσίας. 

Οι επιχειρήσεις των Τούρκων άρχισαν στον Δνείστερο, στο «θέατρο» της Ουκρανίας, και στόχευαν στην ανακατάληψη της Κριμαίας. 
Η Τουρκική επίθεση αποκρούστηκε τον Οκτώβριο από τον στρατηγό Σουβαρόφ. 

Στο μέτωπο του Δούναβη, η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο στην Τουρκία στις 9 Φεβρουαρίου 1788. 
Ο Ιωσήφ Ιωσήφ Β΄ των Αψβούργων , ο μεγαλύτερος γιος της Μαρίας Θηρεσίας, και αδελφός της Μαρίας Αντουανέτας, βρισκόταν στο μέτωπο του Βελιγραδίου, και από το Σεμλίνο,(Ζέμουν), εξέδωσε την πολεμική του διακοίνωση, προς τις ευρωπαϊκές αυλές στην οποία ανέφερε : «Επέστη ό χρόνος, κατά τον οποίο , εμφανιζόμενος ως εκδικητής της ανθρωπότητος , αναλαμβάνω να αποζημιώσω την Ευρώπη δια όσα έπαθεν άλλοτε δεινά υπό των κανιβάλων Τούρκων και ελπίζω να αποκαθάρω τον κόσμο, φυλής βαρβάρου, που για τόσον χρόνο ήτο ή μάστιξ αυτού».

 Ανατολικότερα, ο ηγεμόνας της Μολδαβίας, από το 1786 , Αλέξανδρος Υψηλάντης, που το 1785 είχε υποβάλλει σχέδιο για την ανεξαρτητοποίηση της Ελλάδας στον Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β΄ και στην Αικατερίνη Β΄ και βρισκόταν σε διαρκή επαφή με τη Βιέννη, και τη Ρωσία, «αιφνιδιάστηκε», και ο Βαρώνος Ερνστ Γκίντεον φον Λάουντον κατάλαβε το Ιάσιο, τον Απρίλιο του 1788, συλλαμβάνοντας τον Υψηλάντη αιχμάλωτο. 

Η Τουρκική αντεπίθεση, ανάγκασε τους Αυστριακούς να υποχωρήσουν και η Πύλη διόρισε, με την υποστήριξη του γηραιού Χασάν Τζαζαερλή Καπουδάν Πασά , ηγεμόνα και της Μολδαβίας, τον Νικόλαο Μαυρογένη, στον οποίο ανατέθηκε η αρχιστρατηγία των τουρκικών δυνάμεων στο μέτωπο του Δούναβη.

 Στις 16/28 Φεβρουαρίου 1788 ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις του Λάμπρου Κατσώνη. Στον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο, οι αρματολοί στη Δυτική Μακεδονία, πραγματοποίησαν το 1788 σειρά επιθέσεων κατά των Τούρκων στις περιοχές Κορεστίων - Περιστερίου – Μοριχόβου και οι Σουλιώτες εξαπέλυσαν σειρά επιδρομών. 

Το «ντιβάνι», έδωσε άδεια στον 'Αλή Πασά, που είχε ακολουθήσει τα Σουλτανικά στρατεύματα στο μέτωπο του Δούναβη, να επανέλθει στο πασαλίκι του και να καταστείλει την ανταρσία. 
Επιστρέφοντας ο Αλής κατέστρεψε τη Μοσχόπολη. 

Οι Σουλιώτες, το Φεβρουάριο του 1789, εξαπέλυσαν νέα σειρά επιδρομών. 

Στις 28 Μάιου/8 Ιουνίου 1789 απομακρύνθηκε ο Βεζύρης Κοτζά Γιουσούφ Πασά και ανέλαβε ο Χασάν Πασάς, που διέταξε επίθεση κατά των Αυστριακών που πολιορκούσαν το Βελιγράδι. 

Όταν ο στρατηγός των Αυστριακών στην Μολδαβία Ιωσίας της Σαξονίας-Κόμπουρκ-Ζάαλφελτ, πληροφορήθηκε την παρουσία των Τούρκων στην Φωξάνη, ο ζήτησε τη βοήθεια του Αλεξάντερ Βασίλιεβιτς Σουβαρόφ, ο οποίος με 7.000 άνδρες διέτρεξε 40 μίλια σε 28 ώρες και συνάντησε τους Αυστριακούς στον Ποταμό Σιρέτ. 
Οι Αυστριακοί που την ίδια ώρα πολιορκούσαν το Βελιγράδι ήσαν 18000. 6 συντάγματα πεζικού , 4 τάγματα επίλεκτων Γρεναδιέρων, 3 συντάγματα Ουσάρων (Ιππικό) και ένα ελαφρύ σύνταγμα (Αρναούτεν). 
Ο Σουβαρόφ, είχε τρία συντάγματα Μουσκετοφόρων, τρία Συντάγματα Δραγώνων, 2 τάγματα επίλεκτων Γρεναδιέρων, ένα ελαφρό Σύνταγμα «Κυνηγών» και ένα σύνταγμα Κοζάκων. 
Οι Οθωμανοί παρέταξαν περίπου 30.000 στρατιώτες, με διοικητή τον Οσμάν Πασά.
Η μάχη στη Φωξάνη έγινε στις 21 Ιουλίου 1789, με το ρωσικό ημερολόγιο αλλά οι Αυστριακοί ως καθολικοί είχαν 1η Αυγούστου. 

Ο Σουβόροφ και ο Ιωσίας Κόμπουρκ παρέταξαν τις δυνάμεις τους σε δύο γραμμές σε τετραγωνικούς σχηματισμούς. 
Σε προηγούμενες μάχες με τους Οθωμανούς, οι Ρώσοι διοικητές ανακάλυψαν ότι χρησιμοποιώντας γραμμική παράταξη εναντίον των Τούρκων υστερούσαν γιατί το τουρκικό Ιππικό διασπούσε την παράταξη. 
Έτσι ο Σουβαρόφ σχημάτισε τετράγωνα, με ακροβολιστές. 
Οι αυστριακοί παρατάχθηκαν κατά τον ίδιο τρόπο. 

Η μάχη ξεκίνησε περίπου στις 9:00 το πρωί της 1η Αυγούστου 1789, με το ρωσικό και το αυστριακό πυροβολικό να προσβάλει τις τουρκικές γραμμές και τις οχυρωμένες θέσεις του τουρκικού στρατοπέδου. 
Γύρω στις 10 οι Τούρκοι εξαπέλυσαν επίθεση σε όλο το μήκος της γραμμής μάχης, αλλά το συμμαχικό πυροβολικό και οι μουσκετοφόροι τους απέκρουσαν και στην συνέχεια ο Σουβαρόφ έστειλε τους Κοζάκους από τα δεξιά. 
Το ρωσικό ιππικό απωθήθηκε , αλλά η έφοδος εφ όπλου λόγχη του Ρωσικού πεζικού ήταν επιτυχής. 
Οι Τούρκοι υποχώρησαν πίσω στο στρατόπεδο τους και μετά την γενική έφοδο των Συμμάχων διαλύθηκαν. 
Στις 16.00 όλα είχαν τελειώσει. 
Στο πεδίο της μάχης οι Τούρκοι άφησαν 2000 νεκρούς , 2500 τραυματίες και τα 12 κανόνια τους. Οι Σύμμαχοι είχαν μόνο 400 νεκρούς και 400 τραυματίες. 

Η μάχη της Φωξάνης απέδειξε ότι οι Τούρκοι δεν μπορούσαν πλέον αν αναμετρηθούν με σύγχρονους στρατούς.

 Ο Σουβόροφ και ο Ιωσίας Κόμπουρκ αποφάσισαν να μην καταδιώξουν τον Οσμάν Πασά. Άλλωστε το πολεμικό σχέδιο πρόβλεπε την προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη, δια μέσου της Σερβίας.

 Στη συνέχεια όμως, «ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι» του δύστυχου Ιωσήφ, που κήρυξε τον πόλεμο κατά των «κανιβάλων Τούρκων», παρά την αντίθεση της «μητέρας του Κόσμου».Το εσωτερικό μέτωπο του κατέρρευσε. Η Στοά της Βιέννης πέρασε ανοιχτά στην αντιπολίτευση και τον κατήγγειλε ότι πρόδωσε τις αρχές της «πεφωτισμένης δεσποτείας». Οι τιμές των τροφίμων διπλασιάστηκαν και για πρώτη φορά στη Βιέννη, οι πεινασμένοι λεηλάτησαν αρτοποιεία , ενώ ο «φόβος» της υποχρεωτικής στράτευσης, οδήγησε πολλές αριστοκρατικές οικογένειες να εγκαταλείψουν τη Βιέννη. 

Σπυρίδων Χατζάρας