Το εβραϊκό ανθελληνικό πραξικόπημα της Μέρας του Ηλία. (Ίλιντεν)

Τη Νύχτα της 20ης Ιουλίου 1903, με το Ιουλιανό, (με το Γρηγοριανό ήταν 2 Αυγούστου), 800 βούλγαροι Κομιτατζήδες, που υποστήριζαν την εβραϊκή ιδέα της «αυτόνομης Μακεδονίας» με το εβραϊκό σύνθημα «η Μακεδονία για τους Μακεδόνες» , επιτέθηκαν στο Κρούσεβο που το κατοικούσαν «Γραικομάνοι» βλαχόφωνοι, Αρβανίτες Πατριρχικοί αλλά και βουλγαρόφιλοι «εξαρχικοί» . Υπήρχαν και λίγοι Τούρκοι και κάποιοι Εβραίοι. 
Οι «επαναστάτες», επειδή ήταν «σοσιαλιστές», της Δευτέρας Διεθνούς, έκαψαν και λεηλάτησαν τα μαγαζιά των ελλήνων «αστών», που ανταγωνίζονταν τους εβραίους, και τα σπίτια και τα υποστατικά των ελλήνων «μεγαλοϊδιοκτητών». Όταν οι Τούρκοι ανακατέλαβαν το Κρούσεβο πάνω από 350 ελληνικά σπίτια είχαν καταστραφεί. 
Οι Επαναστάτες σχημάτισαν την Κομμούνα του Κρούσεβο με επικεφαλής τον μαρξιστή δάσκαλο και μέλος τους Βουλγαρικού Εργατικού Σοσιαλοδημοκρατικού Κόμματος Νίκολα Γιαννάκιεφ Κάρεφ.
 Οι Κομμουνιστές , που μελέτησαν διεξοδικά τις 10 ημέρες της Κομμούνας του Κρούσεβο, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι « οι χωρικοί που συμμετείχαν μαζικά στην εξέγερση οπλισμένοι με αγροτικά εργαλεία επιτέθηκαν σε πύργους και κατοικίες Μουσουλμάνων, αλλά και Χριστιανών, μεγαλοϊδιοκτητών γης προξενώντας καταστροφές και λεηλασίες ακόμα και προβαίνοντας σε ωμότητες και δολοφονίες σε κάποιες περιπτώσεις». 

Λίγο πολύ, το σενάριο του Μελιγαλά .

 Στην γιαλαντζί «εξέγερση», Εβραίων, μαρξιστών, και Κομιταζήδων σκοτώθηκαν «994».

 Οι βουλγαρομαρξιστές και το Τουρκικό Κράτος πυρπόλησαν 201 χωριά, ενώ σκοτώθηκαν από βουλγαρομαρξιστές και Τούρκους 4600 άμαχοι. Μετά την "επανάσταση" , 25 χιλιάδες βούλγαροι έφυγαν από τη Μακεδονία και την Ανατολική Θράκη για το Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας.

Στις 2 Αυγούστου του 1944, κατά την 41η επέτειο από την "εξέγερση" του Ίλιντεν, πραγματοποιήθηκε στο μοναστήρι Πρόχορ Πτσίνσκι, κοντά στο Κουμάνοβο, η πρώτη Αντιφασιστική Συνέλευση της Μακεδονίας (ΑΣΝΟΜ),
που ίδρυσε τη  Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας εντός της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Στη σύνοδο αυτή αναγνωρί­στηκε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του «μακεδόνικου λαού» και καθιερώθη­κε η επέτειος της εξέγερσης του Ίλιντεν ως «εθνική»  εορτή των Κομμουνιστών της "Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας".