Οι Αρωμούνοι Καραμάτα και Ίτσκο , η Αχράνα και η Κατρανίτσα στα γεγονότα του 1944

 

Το απόσπασμα  του Βασίλ Μανόλοφ στην Ορεστειάδα το 1943

Η «Αχράνα» («Προστασία»), (βουλγαρικά: «Охрана») , μέλη της οποίας ήσαν οι Βουλγαρόφωνοι της Κατρανίτσα και της Ερμακιάς, ήταν ένοπλα αποσπάσματα αποτελούμενα από Βούλγαρους που οργανώθηκαν από το ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) , στην κατεχόμενη από τους Ναζί ελληνική Μακεδονία κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και είχαν επικεφαλής αξιωματικούς του βουλγαρικού στρατού.  Η Αχράνα είχε βασικά την στήριξη των Ιταλών.

 Ωστόσο, στα τέλη του 1943, μετα την συνθηκολόγηση των Ιταλών,  πολλοί Βούλγαροι συνεργάτες των Φασιστών, μέλη της «Охрана» και εθελοντές του συντάγματος «ΒΕΜΕΡΟ», αποστάτησαν και προσχώρησαν 

στην "Ενιαία Ανεξάρτητη Μακεδονία", στους Γιουγκοσλάβους Παρτιζάνους, προσχωρώντας στο νεοσύστατο κομμουνιστικό «Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο», το ΣΝΟΦ . ( Славјаномакедонски Народно Ослободителен Фронт‎‎), που ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1943 στην Καστοριά.

Η οργάνωση κατάφερε να στρατολογήσει έως και 3.000 άνδρες και γυναίκες από τη σλαβόφωνη κοινότητα που ζούσε στο δυτικό τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας. Αυτών ορμητήριο ήταν η Ερμακιά και η Κατρανίτσα.

Οι δυο διάσημοι Βλάχοι από την Κατρανίτσα

Γράψαμε ήδη, ότι στον Εθνογραφικό Χάρτη του Βιλαετίου του Μοναστηρίου του Χαρτογραφικού Ινστιτούτου της Σόφιας το 1901,  

η Κατρανίτσα, αναφερόταν ως "μικτό χωριό Βουλγάρων, Ελλήνων, Βλάχων και Τούρκων με 310 σπίτια". 

Ως «Έλληνες» αναφέρονταν οι Σλαβόφωνοι Πατριαρχικοί. (Όπως ο Κώττας). 

Οι Βλάχοι (Αρωμούνοι) δεν ήσαν πολλοί, διότι ο Φιλογενής Αθανάσιος Ψαλίδας που περιόδευσε και χαρτογράφησε την περιοχή για λογαριασμό της Ελληνικής Επαναστατικής Εταιρείας έγραψε το 1818, μόνο για Τούρκους και Βουλγάρους.

 Από την Κατρανίτσα ήσαν δύο διάσημοι Αρωμούνοι της Σερβίας. 

Ο Ντιμίτριε Καραμάτα και ο Πέταρ Ίτσκο. 

Ούτε ο Καραμάτα ούτε ο Ίτσκο φαίνεται να συμπαθούσαν το χωριό, διότι, παρά το σύνηθες των Αρωμούνων, δεν προέβησαν σε δωρεές στην Κατρανίτσα. 

Τον τελευταίο Καραμάτα, στο Ζέμουν, τον συνάντησα το 1996 και του ζήτησα να αναλάβει Πρόεδρος του "Συλλόγου Ελλήνων ο Ρήγας Φεραίος", που τότε προσπαθούσα να ανασυστήσω και αρνήθηκε. Θεωρούσε τον εαυτό του «Τσίντσαρο».

Η οικεία Καραμάτα στο Ζέμουν.

 Ο πρώτος Καραμάτας, ο Δημήτριος ήταν ήδη πλούσιος έμπορος όταν εγκαταστάθηκε στο Ζέμουν το 1772. O Δημήτριος, αγόρασε το πολυτελές σπίτι του εμπόρου Ζέμουν Κουζμάν Γιοβάνοβιτς  καταβάλλοντας 4000 χρυσά Αυστριακά Φιορίνα. 

Το σπίτι βρίσκεται  στη σημερινή οδό Καραμάτα του Ζέμουν. 

Κατά τη διάρκεια του  Αυστροτουρκικού πολέμου του 1788-1789, αυτό το σπίτι ήταν η έδρα του αρχιστράτηγου του αυτοκρατορικού  στρατού, και σε αυτό έμεινε ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Β ' κατά τις δύο επισκέψεις που έκανε στο μετωπο.

Ο Πέταρ Ίτσκο , γεννήθηκε στην Κατρανίτσα το 1755, αλλά  η Οικογένεια του ήσαν Μοσχοπολίτες. Σε αντίθεση με τους απαίδευτους Βούλγαρους και Τούρκους  που συνάντησε ο Ψαλλίδας έμαθε γράμματα. Σαν Βλάχος έμαθε ευκολα τα Λατινικά, και έμαθε Γερμανικά που σαν απαράιτητα στο εμπόριο του Πατέρα του . Έφυγε από την Κατρανίτσα και εγκαταστάθηκε στο βορρά, διευθύνοντας τη δική του  επιχείρηση. Εργάστηκε ως δραγομάνος στις οθωμανικές διπλωματικές αποστολές στο Βερολίνο και τη Βιέννη. Εγκαταστάθηκε στο Οθωμανικό Βελιγράδι προς τα τέλη του 18ου αιώνα και έγινε εύπορος έμπορος. 

Συνεργάστηκε στενά με τον βεζύρη  του Βελιγραδίου, Χατζή Μουσταφά Πασά, και σύμφωνα με ορισμένες πηγές και οι δύο ήταν μέλη της Ίδιας Τεκτονικής Στοάς, που ηταν κόρη της Στοάς της Βιέννης. Μετά την Κατάληψη του Βελιγραδίου από τους εξεγερθέντες Γενιτσάρους , αναγκάστηκε το 1802 να μετακομίσει στο Ζέμουν. Μετά το ξέσπασμα της Πρώτης Σερβικής Εξέγερσης (1804), άρχισε να υποστηρίζει και να συνεργάζεται με τους Σέρβους επαναστάτες υπό την ηγεσία του Καραγιώργη και ανέλαβε την επικοιωνία με τον Κωνσταντίνο Υψηλάντη. Ο Καραγιώργηςτον έστειλε ως αντιπρόσωπό των Σέρβων ατην Κωνσταντινούπολη, όπου κατάφερε να εξασφαλίσει για μια ευνοϊκή συνθήκη ειρήνης, γνωστή ως «Ειρήνη του Ίτσκο». Επέστρεψε και έζησε στο Βελιγράδι ως επίτιμος πολίτης, αλλά πέθανε εκεί λίγο αργότερα, στις 5 Μαΐου 1808, πιθανότατα δηλητηριασμένος. Ο γιος του Ναούμ  ίδρυσε το το καφενείο  "Ερωτηματικό" το 1823. Το σπίτι του διατηρείται σήμερα ως «Σπίτι του Ίτσκο».

Οι Καραμάτα και οι Ίτσκο ήσαν Βλάχοι. Το 1770 θεωρούσαν τον εαυτό τους ως Έλληνες .

Το 1944 στην Κατρανίστα , Έλληνες ήσαν οι Πόντιοι που πήραν το 1922 τα σπίτια των Τούρκων.