Οι τελευταίες ημέρες της Ελληνικής Πομπηίας. Μεγάλη Τετάρτη. 16 Απριλίου 1941.

του Σπύρου Χατζάρα

Στις 10 το πρωί συναρτήθηκαν στην Λαμία ο Παπάγος με τον Γουίλσον, ενώ 
η Λουφτβάφε βομβάρδιζε τη Χαλκίδα. Οι Γερμανοί πέρασαν τον Αλιάκμονα. 
Οι μονάδες του ελληνικού Στρατού διαλύονταν και οι άνδρες διέρρεαν. Στο μέτωπο επικρατούσε το χάος.Ο διοικητής του τρίτου Τάγματος του 29ου Συντάγματος Πεζικού Εμμ. Βαζαίος που μετά ήταν διοικητής του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο, ανέφερε στο ημερολόγιο της μονάδας που το δημοσίευσε μεταπολεμικά. «Το ηθικόν των ανδρών κατήλθεν εις βαθμόν από του καλού μέχρι του μετρίου. Οι συνήθεις συζητήσεις μεταξύ αυτών είναι πως θα φθάσωσιν εις τας πατρίδας των και πότε θα λάβουν απολυτήρια. Αρνητική επίδρασι έσχεν επι του ηθικού των παλαιών οπλιτών ο συγχρονισμός των με τους νεοαφιχθέντας οπλίτας νέων κλ. οίτινες για άγνωστα αίτια προσήλθον με ηθικόν λίαν καταπεσμένο από της πρώτης ημέρας της παρουσιάσεως των. Αρνητική επίδρασι έσχον αι καταφθάνουσαις καθ΄εκάστην πληροφορίαι ,ότι ο Γερμανικός Στρατός καταλαβών την Θες/νίκην κινείται προς Κοζάνην –Κοριτσάν και Ιωάννινα». 
Ενώ συζητούσαν στη Λαμία ο Παπάγος με τον Γουίλσον ο υφυπουργός στρατιωτικών Νικόλαος Παπαδήμας υπέγραψε απόφαση για την απόλυση των ανδρών από τις κατεχόμενες περιοχές. 
Το πρακτικό της συνομιλίας των δυο διοικητών του Παπάγου και του Γουίλσον δικαιώνει απόλυτα την απόφαση του Τσολάκογλου και των στρατηγών να συνθηκολογήσουν. Ο Παπάγος είπε: «Νομίζω ότι αφ' ής στιγμής αποκοπεί 
η οδός Ιωαννίνων-Καλαμπάκας διά της καταλήψεως υπό των Γερμανών της Καλαμπάκας, ο ελληνικός στρατός Ηπείρου παύει πλέον να δύναται να ασκήσει επίδραση επί του συνόλου των επιχειρήσεων. Αι εν Ηπείρω επιχειρήσεις θα είναι τοπικό και μόνον ζήτημα. Αι έν αύτη δυνάμεις θα κρατήσουν όσον δυνηθούν και όσον θα δύνανται να ανεφοδιάζονται».

 Βεβαίως, δυο ημέρες μετά έλεγε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Εκτός από την αποκάλυψη ότι ο τενεκές Γουίλσον νόμιζε ότι οι έλληνες πεζικάριοι ήταν πυραυλοκίνητοι, από την συνομιλία προκύπτει ότι ο Γεώργιος θα έπρεπε να είχε ήδη φύγει από την Αθήνα και ότι τον κράταγε ο Πάλερετ και όχι ο Γουίλσον. Προκύπτει ακόμα ότι οι Άγγλοι δεν είχαν στο μυαλό τους την Άμυνα στην Κρήτη και συζητούσαν την μεταφορά των δυνάμεων τους στην Αίγυπτο.
 Η συζήτηση για την εκκένωση δεν έγινε προγραμματισμένα από τον Παπάγο αλλά την προκάλεσε ο Γουίλσον, ο οποίος στη συνέχεια τηλεγράφησε στον Γουέιβελ ότι ο Παπάγος του είπε, «...νομίζω ότι ήρθε η ώρα να επανεπιβιβαστούν τα αγγλικά στρατεύματα για να αποφύγει η Ελλάς ολική καταστροφή..». 
Αυτό δεν του το είπε. Αλλά, αυτό τηλεγράφησε, ο Ουέιβελ, στο Λονδίνο, και το Λονδίνο στον Πάλερετ. 
Το πλήρες κείμενο της συνομιλίας Παπάγου- Γουίλσον είναι ένα ντοκουμέντο της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. από την επανάληψη της εωτησης για την υποχώρηση στη Λαμία φαίνεται μια εκ των υστέρων παρέμβαση στο πρακτικό.

 Πρακτικό συσκέψεως . Λαμία 16 Απριλίου 1941. Ώρα 10.00 πμ. Παρόντες. Α. Παπαγος, Αρχιστράτηγος των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Χένρι Μέτλαντ Γουίλσον, Διοικητής των βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα Συνταγματάρχης ΣάλσμπουριΤζόουνς, Αντισυνταγματάρχης Κ. Δόβας

 Παπάγος: Γνωρίζετε τήν κατάστασιν του Τ.Σ.Δ.Μ.;
 Γουίλσον: Αξιωματικός μου είδε χθες τον Στρατηγόν Κάρασον. 
Η  κατάστασις παρουσιάζεται συγκεχυμένη. Η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία είναι λίαν καταπεπονημένη και έχει υποστή απωλείας. Χθες κατείχε την γραμμήν του Βενέτικο ούχί έν επαφή με εχθρόν. Εις τήν περιοχήν εκείνην υπηρχον πολλοί έλληνες στρατιώται, άλλα χωρίς πολλήν συνοχήν. Ό αξιωματικός μου επήγε χθες εις Καλαμπάκαν δια νά συναντηθή μέ τον Στρατηγόν Τσολάκογλου. Δεν τον συνήντησε. 

Παπάγος: 'Εκεί ήτο χθες. Ειχομεν τηλεφωνικήν έπικοινωνίαν. Γουίλσον: Ό αξιωματικός μου δέν τον εύρε. Διά τήν κάλυψιν του πλευρού διέθεσα, επί πλέον, εις Καλαμπάκαν δύο Τάγματα, πυροβολικόν και αντιαρματικά και εις Δεσκάτην απόσπασμα. Εις τήν περιοχήν των Σερβίων χθες οί Γερμανοί διέβησαν τον Αλιάκμονα. Εφονεύσαμεν πολλούς έξ αύτών και συνελάβομεν 150 αιχμαλώτους. Εις την Κατερίνη είχομεν επαφήν μέ τεθωρακισμένην μεραρχίαν του εχθρού. 

Παπάγος: Πώς εκτιμάτε τήν αντοχήν της τοποθεσίας τήν οποίαν κατέχετε;

 Γουίλσον: Το μέτωπον μου είναι εξησθενημένον. Αι πέντε ταξιαρχίαι είναι έν γραμμή. Εάν ο εχθρός προσβάλη ισχυρώς, είμαι υποχρεωμένος να συμπτυχθώ εις τήν γραμμήν της Λαμίας. 

Παπάγος: Ποίαν εννοείτε ως γραμμήν Λαμίας, τήν βορείως ταύτης ή τήν νοτίως; 

Γουίλσον: Τήν νοτίως Λαμίας, την γραμμήν των Θερμοπυλών ως οικονομικωτέραν. 

Παπάγος: Εις πόσας εκτιμάτε τάς δυνάμεις του εχθρού; 

Γουίλσον: Μίαν τεθωρακισμένην μεραρχίαν, μίαν μηχανοκίνητον και μίαν πεζικού. 

Παπάγος: Σας υπογραμμίζω τήν σημασίαν της περιοχής Γρεβενών. Μία εχθρική ενέργεια εκείθεν δύναται νά αγάγη προς Δεσκάτην είτε προς Καλαμπάκαν, δηλαδή εις τά πλευρά και τα νώτα των δυνάμεών σας. 

Γουίλσον: Είμαι σύμφωνος. Αλλά ή Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία είναι καταπεπονημένη. Θα πρέπει τά ελληνικά τμήματα της Δυτικής Μακεδονίας νά προσβάλουν τάς συγκοινωνίας του εχθρού του κινουμένου προς Γρεβενά, και μέ κλεφτοπόλεμον, επίσης ελληνικά τμήματα έξ Ηπείρου, νά απειλήσουν τά πλευρά του εχθρού του εισβάλλοντος διά Καλαμπάκας. 

Παπάγος: Ιδού πώς έχει ή κατάστασις των ελληνικών μονάδων κατά τας πληροφορίας τας οποίας έχω μέχρι τούδε: Τμήματα του Τ.Σ.Δ.Μ. κατέχουν τό Πισοδέρι. Εχθρικά τμήματα κατέλαβον τήν διάβασιν της Κλεισούρας καί προύχωρησαν δυτικώς ταύτης.Επίσης κατέλαβον τήν δυτικήν έξοδον της στενωπού Σιατίστης. Η οδός από Καστοριά προς Γρεβενά δεν είναι πλέον χρησιμοποιήσιμος. 
Αι Μεραρχίαι Πεζικού του Τ.Σ.Δ.Μ. έξετράπησαν πρός τά όρη της Πίνδου ακολουθούσαι ορεινά δρομολόγια. Θά προσπαθήσωσι νά αντιδράσουν όσον είναι δυνατόν εις τόν έχθρόν καί μέ κλεφτοπόλεμον καί θά προσπαθήσουν νά διανοίξουν διάβασιν πρός Καλαμπάκαν καί έν άδυναμία θά κατευθυνθούν πρός Μέτσοβον' άλλ' ό εφοδιασμός των είναι δυσχερέστατος, έξ άλλου διά νά φθάσουν, έάν τό κατορθώσουν, εις τήν περιοχήν Μετσόβου-Καλαμπάκας θέλουν άρκετάς ήμέρας, καί ή κατάστασίς των τότε δέν θά είναι καλή. Νομίζω ότι αί έπιχειρήσεις τών μεραρχιών αύτών θά πρέπει νά θεωρηθώσιν ως τοπικής φύσεως, μή δυνάμεναι νά έχωσι καμμίαν σημασίαν ή έπίδρασιν εις επιχειρήσεις συνόλου. Καθ' όσον άφορα τό μέτωπον της Ηπείρου, αί έν αύτώ δυνάμεις μας δέχονται ισχυράν πίεσιν έφ' όλου του μετώπου, πίεσιν έπί της κατευθύνσεως Κορυτσάς πρός Μερτζάνην εις Κιαφέκαριτ, όπου οί Ιταλοί μετέφεραν δυνάμεις έπ' αύτοκινήτων. Ή άεροπορία είναι λίαν δραστήρια εις τό μέτωπον καί τά μετόπισθεν τά Ιωάννινα έβομβαρδίσθησαν, ή γέφυρα της Μερτζάνης έβομβαρδίσθη καί έβλάβη δις έπίσης καί άλλαι γέφυραι. Συνεπώς διά τήν Ήπειρον λίαν ισχυρά πίεσις κατά μέτωπον, άπειλή έκ Κορυτσάς. Έπίσης, κατά τάς ύπό της βρεταννικής άποστολής δοθείσας πληροφορίας, συγκέντρωσις εις Μπάρι καί Μπρίντιζι, πιθανώς δι' άπόβασιν εις άκτάς Δυτικής Ελλάδος καί Πρέβεζαν ή καί βορειότερον. Διαθέτομεν εις Πρέβεζαν εν τάγμα καί πυροβολικόν. Ή κατάστασις συνεπώς είναι κακή. 

Γουίλσων: 'Αρκετά κακή. 

Παπάγος: Έν συνόψει αί δυνάμεις μας αί συμπτυσσόμεναι έκ Κορυτσάς είναι άποδιωργανωμέναι, χρησιμοποιούν ορεινά δρομολόγια θέλουν άρκετόν χρόνον διά νά φθάσουν μέχρι Μετσόβου, Καλαμπάκας, έάν κατορθώσουν νά φθάσουν. 
Η έν Ήπείρω σύμπτυξις καθίσταται άπό ήμέρας εις ήμέραν δυσκολωτέρα. Προστίθεται δέ καί ή πιθανότης ένεργείας γερμανικών άρμάτων άπό Κορυτσάς. 

Γουίλσων: Δυστυχώς εις Κλεισούραν οί Γερμανοί συνέλαβον 8 άντιαρματικά μας δι' υπερκεράσεως. 

Παπάγος: Εάν θά άναγκασθήτε σκέπτεσθε νά συμπτυχθήτε εις τήν γραμμήν της Λαμίας. 

Γουίλσων: Είναι αναγκαίο, καί πρέπει νά γίνη άρκετά ένωρίς πριν ή οί Γερμανοί εκχυθούν εις τήν πεδιάδα. Δεν θά είναι δυνατόν νά μεταφέρετε δυνάμεις έξ Ηπείρου διά νά άπειλήσωμεν τάς συγκοινωνίας τών έκ Καλαμπάκας πρός Λαμίαν κινηθησομένων έχθρών; 

Παπάγος: Υπό τάς άνωτέρω περιγραφείσας συνθήκας ύφ' ας εκτελείται ή σύμπτυξις τών δυνάμεων της Ηπείρου, τό περισσότερον εις τό όποιον δυνάμεθα νά άποβλέψωμεν είναι νά έξοικονομήσωμεν δυνάμεις τινάς διά νά άποφράξωμεν άμυντικώς τήν άπό Καλαμπάκας πρός Ιωάννινα κετεύθυνσιν. Καί πάλιν διά τήν μεταφοράν τών δυνάμεων τούτων απαιτείται χρόνος. Είδατε ότι διά νά μεταφέρωμεν τάγματα έκ Μετσόβου πρός Γρεβενά πόσον έβραδύναμεν έλλείψει αύτοκινήτων. 

Γουίλσων : Ναί, δέν κατέστη δυνατόν νά σας διατεθούν ένωρίτερον τά αύτοκίνητα. Καθ’ όσον άφορα τήν γραμμήν νοτίως Λαμίας, δέν θά είναι δυνατόν νά μεταφέρητε δυνάμεις έξ Ηπείρου πρός τό άριστερόν »(καί έδειξεν έπί του χάρτου τήν περιοχήν Λιδωρικίου);

 Παπάγος: Δέν είναι δυνατόν τούτο. Σας έξέθεσα άνωτέρω ύπό ποίας συνθήκας γίνεται ή σύμπτυξις. Ξεύρετε τί δυσχερείας άντιμετωπίσαμεν διά ,νά μεταφέρωμεν τάς δυνάμεις της περιοχής Μετσόβου έλλείψει αύτοκινήτων.Καί έδώ έπρόκειτο περί μικράς σχετικώς διαδρομής. Ήδη θά πρόκειται νά μεταφέρωμεν δυνάμεις εις άπόστασιν 500 καί πλέον χιλιομέτρων. Αντιλαμβάνεσθε τό άπραγματοποίητον τούτου. Νομίζω ότι άφ' ής στιγμής αποκοπεί ή οδός Ίωαννίνων-Καλαμπάκας διά της καταλήψεως ύπό τών Γερμανών της Καλαμπάκας, ό έλληνικός στρατός Ηπείρου παύει πλέον νά δύναται νά άσκήση έπίδρασιν έπί του συνόλου τών έπιχειρήσεων. Αί έν Ήπείρω επιχειρήσεις θά είναι τοπικόν καί μόνον ζήτημα. Αί έν αύτη δυνάμεις θά κρατήσουν όσον δυνηθούν καί όσον θά δύνανται νά άνεφοδιάζωνται. Έν συνόλω δηλαδή άφ' ής καταληφθή ή Καλαμπάκα ύπό τών Γερμανών, ό ελληνικός στρατός παύει νά άποτελή πλέον ύπολογίσιμον παράγοντα διά τάς συνολικάς επιχειρήσεις. 

Γουίλσων : Είμαι σύμφωνος. 

Παπάγος: Ο Σταθμός Διοικήσεώς σας σήμερον ευρίσκεται εις Σούμπασι Φαρσάλων. Όταν θά έγκατασταθήτε έπί της γραμμής της Λαμίας πού θά έχετε Σταθμόν Διοικήσεως; 

Γουίλσων : Εις τάς Θήβας.

 Παπάγος: Είμαι σύμφωνος. Άπό σήμερον τό εσπέρας ή αύριον θά έγκαταστήσω καί εγώ τον Σταθμόν Διοικήσεως εις Δελφούς. Θά εχωμεν ούτω εύκολον καί ταχείαν έπικοινωνίαν. Πάντως θά σας ειδοποιήσω σχετικώς. (Εις τό σημείο τούτο ό Αρχιστράτηγος Παπάγος, έκρινε λήξασαν τήν συνομιλίαν καί ήγέρθη νά άποχωρήση). 

Γουίλσων: Πότε σκέπτεται ή Κυβέρνησις νά άναχωρήση διά Κρήτην; 

Παπάγος: Δέν γνωρίζω. Ποία είναι ή γνώμη σας; 

Γουίλσων : Νομίζω ότι πρέπει νά άναχωρήση τό ταχύτερον. Ούτω θά μείνωμεν ημείς οί δύο, οί όποιοι θά κανονίσωμεν τήν ύπόθεσιν μεταξύ μας ώς στρατιωτικοί. 

Παπάγος: Είμαι σύμφωνος μαζί σας. Επανερχόμενος εις Αθήνας θά θέσω τό ζήτημα τούτο ύπ' όψιν της Κυβερνήσεως. 
Έχετε έξετάσει τό ζήτημα της έπανεπιβιβάσεώς σας;

 Γουίλσων : Μάλιστα. 

Παπάγος: Ό λιμήν του Πειραιώς παρουσιάζει ώρισμένας δυσχερείας. 

Γουίλσων : Ναι. Σκέπτομαι μήπως ύπάρχη κίνδυνος έχθρικής ένεργείας έκ της περιοχής (καί έδειξεν έπί του χάρτου τήν περιοχήν Πατρών, Πατραϊκού κόλπου). 

Παπάγος: Ή είσοδος του Κορινθιακού κόλπου είναι φραγμένη διότι εχομεν εκεί ναυτικά οχυρά. 

Γουίλσων : Μήπως ύπάρχη κίνδυνος άλεξιπτωτιστών καί έχθρού μέ μοτοσυκλέτας αποβιβαζομένου έξ άεροπλάνων. 

Παπάγος: Μάλλον θά έπρεπε νά θεωρήσωμεν άπίθανον τον κίνδυνον τούτον. Νομίζω πάντως ότι θά πρέπει νά διασωθούν αί βρεταννικαί δυνάμεις διότι θα χρειασθούν άλλαχού. 

Γουίλσων : Μάλιστα, εις τήν Αίγυπτο. 

Παπάγος: Έξ άλλου θά πρέπει νά άποφευχθώσιν άνωφελείς καταστροφαί καί έρήμωσις του τόπου. Δι αύτό τό καλύτερον είναι νά μας άφήση ή Κυβέρνησις νά συνεννοηθώμεν μεταξύ μας ώς στρατιωτικοί. 

Γουίλσων: Είμαι άπολύτως σύμφωνος. 

(Εις τό σημείο τούτο εληξεν ή συνομιλία).