4 Νοεμβρίου 1940: Η 8η ημέρα του πολέμου

του Σπύρου Χατζάρα

Τα ξημερώματα , της 4ης Νοεμβρίου, οι Ιταλοί επιχείρησαν να περάσουν τον Καλαμά στο ύψος της Βροντισμένης, και τα κατάφεραν. Άμεση όμως αντεπίθεση του 1ου Τάγματος τούς έριξε και πάλι πίσω, με σημαντικές απώλειες, κυρίως σε πνιγμένους. Οι Ιταλοί δεν αποτόλμησαν νέα επίθεση.
Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του Κατσιμήτρου. «Οι διοικηταί των λόχων και οι αξιωματικοί διμοιρίται κατά το παράγγελμα «εμπρός διά της λόγχης» ετέθησαν επί κεφαλής των τμημάτων προηγούμενοι των ανδρών και δίδοντες το ωραίον και υψηλόν παράδειγμα ανδρείας, γενναιότητος και ηρωισμού».

Το ιταλικό πυροβολικό συνέχισε να προσβάλει τα ελληνικά τμήματα στην Γκραμπάλα και την Ασσόνισα. Διαρκούντος του βομβαρδισμού εμφανίστηκε και η Ιταλική Αεροπορία, τα αεροσκάφη της οποίας βομβάρδισαν και πολυβόλησαν τις ελληνικές θέσεις από χαμηλό ύψος.

Στο γραμμή Ελαίας- Καλπακίου, οι Ιταλοί προέβλεπαν να ενεργήσουν γενική επίθεση στις 4 Νοεμβρίου, σε ολόκληρο το μέτωπο, πλην όμως την ανέβαλαν για την επόμενη ,για την πληρέστερη προπαρασκευή της.
Ο Κατσιμήτρος διέταξε την έξοδο περιπόλων σε όλη τη ζώνη της Μεραρχίας, που αιφνιδίασαν τους Ιταλούς και απεκόμισαν αιχμαλώτους.
Οι Ιταλοί επιχείρησαν να διασχίσουν και τον Αώο, αλλά αποκρούστηκαν.

Στον παραλιακό τομέα, το Μηχανικό των Ιταλών κατασκεύαζε γέφυρες για να περάσουν τον Καλαμά, νότια των Φιλιατών. Στους Φιλιάτες όπου είχε εγκατασταθεί η διοίκηση της Σιένα κατέφθασαν από τα Τίρανα ο Διοικητής του Μηχανικού για να επιστατήσει στην ζεύξη του Καλαμά, τρείς ιταλοί, πολεμικοί ανταποκριτές, και ο αρχηγός του σώματος των άτακτων Αλβανών. Επίσης
 ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Αλβανίας για να εξετάσει τη λειτουργία της οικονομίας στην κατεχόμενη ζώνη. Στον τομέα της Θεσπρωτίας τα πράγματα δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Η μεραρχία ΣΙΕΝΑ προχωρούσε ταχύτατα πετυχαίνοντας όλο και βαθύτερη διείσδυση. Την άμυνα στη Θεσπρωτία από τις 12 Οκτωβρίου 1940 είχε αναλάβει ο Υποστράτηγος Ν. Λιούμπας, του κύκλου του Παπάγου, για τον οποίο ο Τσακαλώτος έγραψε: «...Ο διοικητής του Αποσπάσματος Φιλιατών απέπνεε την ακαταλληλότητα ...».

 Στις 4 Νοεμβρίου, ο Κατσιμήτρος που αντελήφθη ότι ο κίνδυνος απόβασης των Ιταλών στην Πρέβεζα που του επεσήμαινε ο Παπάγος, ( «…Ο κίνδυνος εχθρικής απειλής από της περιοχής Πρεβέζης υφί­σταται και δέον να εξασφαλίσητε… τα νώτα σας»), ήταν μόνο στη φαντασία του Παπάγου, μετακίνησε το τάγμα πεζικού, το λόχο πολυβόλων, τα τέσσερα πυροβόλα των 65 χιλ. και τα τέσσερα των 75 χιλ. που φρουρούσαν την ακτογραμμή βόρεια, για να καλύψει τα πλευρά του που είχε αφήσει ακάλυπτα ο δειλός Λιούμπας.

Το πρωί της 4ης Νοεμβρίου 1940 οι Αθηναίοι διάβαζαν στον «Ασύρματο»: «Ανηλεή πλήγματα κατά των Ιταλών με ακάθεκτους εξορμήσεις ο στρατός και η αεροπορία σκορπίζουν τον πανικόν. Οι εύζωνοι ορμούν από αποκρήμνους περιοχάς. Το ελληνικόν πυροβολικόν θερίζει τον εχθρόν.
Το ελληνικόν ιππικόν καταδιώκει διά της σπάθης τα εχθρικά στρατεύματα».
Στο «Ελεύθερον Βήμα» της 4ης Νοεμβρίου, διαβάζαν την πρώτη και τελευταία ανταπόκριση από το Μέτωπο του Κωστή Παπαδάκη. «…ΚΑΠΟΥ εις το Μέτωπον
 3 Νοεμβρίου 1940. Επτά μέρες τώρα και επτά νύχτες πολεμούμε. Τα κανόνια μας, τα πολυβόλα μας, τ’ αεροπλάνα μας, τ’ αδέλφια μας, όλοι εμείς, που αποτελούμε τον ελληνικό στρατό με ψυχή γεμάτη θάρρος κι αυτοπεποίθηση πολεμούμε…Θα νικήσουμε έναν εχθρό μεγαλύτερο και δυνατότερο από μας. Για να δείξουμε σ’ όλους τους λαούς το δρόμο της ελευθερίας και της τιμής…Ας μάθουν όλες οι μανάδες, που έχουν παιδιά στα σύνορα, πως πρέπει να είναι υπερήφανες, γιατί στα παιδιά τους έλαχε ο κλήρος να δείξουν στον κόσμο πως η ελευθερία δε χαρίζεται από κανέναν, αλλά παίρνεται με το σπαθί…».

Το πρωινό της 4ης Νοεμβρίου εμφανίστηκαν πάνω από το Νεστόριο τρία Ιταλικά βομβαρδιστικά που προσπάθησαν να γκρεμίσουν την γέφυρα του Αλιάκμονα. Στο Νεστόριο είχε αναπτυχθεί η 9η Μεραρχία και είχε στηθεί η επιμελητεία για τον εφοδιασμό των μονάδων καθώς και το ορεινό χειρουργείο.
Οι Ιταλοί βομβάρδισαν την πόλη και στην συνέχεια με πολυβολισμούς σκότωσαν 6 κατοίκους. Στην περιοχή του Αγίου Μηνά, σκοτώθηκε από τους πολυβολισμούς ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του μηχανικού και πολεμικός ανταποκριτής Κωστής Παπαδάκης που είχε σπεύσει για να ελέγξει τις ζημιές στη γέφυρα.

Στο μέτωπο της Πίνδου , οι Ιταλοί εξαπέλυσαν επίθεση στο ύψωμα Σκούρτιζα που κατείχαν τμήματα της Ταξιαρχίας Ιππικού και παραλίγο να το πάρουν αλλά επενέβη η ελληνική αεροπορία και βομβάρδισε τους Ιταλούς από χαμηλό ύψος. Κατόπιν κλήσεως, κατέφθασαν τρία Brèguet , πετώντας σε αραιό σχηματισμό και χαμηλό ύψος, και έπληξαν καίρια του Ιταλούς αλπινιστές.
Τέσσερα ιταλικά καταδιωκτικά εμφανίστηκαν και ενεπλάκησαν σε αερομαχία με τα ελληνικά με αποτέλεσμα την κατάρριψη ενός Brèguet πάνω από τη Σαμαρίνα. Έπεσαν μαχόμενοι ο χειριστής επισμηναγός ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΚΑΤΑΣΣΟΣ και ο Ανθυποσμηναγός ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΡΒΑΝΗΣ.
Την ίδια ημέρα η Ταξιαρχία Ιππικού, ανακατέλαβε τη Σαμαρίνα, ενώ τμήματα της 1ης Μεραρχίας έφθασαν στη Βωβούσα, και βρήκαν εκεί έναν αποκομμένο ελληνικό λόχο που προσπαθούσε επί μέρες να κρατήσει τους Ιταλούς στα γύρω υψώματα . Η διοίκηση της μεραρχίας Τζούλια υποχώρησε προς το Δίστρατο.

Η Ιταλικη αεροπορία προσπαθούσε με ρίψεις από αέρος να ανεφοδιάσει τους άνδρες της Τζούλια που είχαν μεγάλες ελλείψεις σε τρόφιμα και πυρομαχικά.

Στη Ρώμη ,ο Μουσολίνι κάλεσε στις 4 Νοεμβρίου σε σύσκεψη τους αρχηγούς των επιτελείων και αποφασίστηκε η αποστολή 12 τουλάχιστον μεραρχιών στην Αλβανία και η αντικατάσταση του στρατηγού Πράσκα με τον στρατηγό Ουμπάλντο Σοντού.