Γαλαξείδι - Εθνεγερσία 1821

του Κωνσταντίνου Ζέρβα 

Μετά την καταστροφή, οι Γαλαξειδιώτες γύρισαν πάλι στην πόλη τους. 
Πλοία δεν είχαν, τα μικρά τα είχαν κάψει οι Τούρκοι και τα μεγάλα τα πήραν μαζί τους. Αυτοί όμως δεν το έβαλαν κάτω, ξεκίνησαν να ναυπηγούν νέα σκαριά για να βοηθήσουν και πάλι στον ιερό αγώνα. 
Έτσι 8 μήνες μήνες μετά την καταστροφή Μάιο του 1822 με υπόμνημα προς τον Άρειο Πάγο στα Σάλωνα βεβαιώνουν τον άσβεστο ζήλο και την προθυμία τους να συνεχίσουν τις υπηρεσίες και τις θυσίες τους στον αγώνα. …………………………. ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΩΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΡΕΙΟ ΠΑΓΟ ΣΑΛΩΝΩΝ 

"Σεβαστέ Άρειε Πάγε! Κοινώς απεφασίσαμεν δι' όλον τον Κορινθιακόν κόλπον να αρματώσωμεν 12 κομμάτια Καράβια και όπου τόσα μας απόμειναν μεγαλυτερα, και να τα πληρώσωμεν με τους αναγκαιούντας Πολεμικούς Ναύτας από την Πατρίδα μας, διά να ημπορέσωμεν με αυτά να εναντιωθώμεν των εχθρών, ου μόνο διαφθεντικώς, αλλά και βλαπτικώς (σημείωση συγγραφέα: όχι μόνον διά τας ανάγκας μας, αλλά και δι' επίθεσιν κατά των εχθρών). Εφόδια πολεμικά αναγκαιούντα εις την ενόπλησιν αυτών δεν έχομεν και μέλλει να τα ζητήσωμεν διά του Μινίστρου των Ναυτικών από την υπέρτατην Βουλήν. Γνωρίζομεν το χρέος μας, όπου είναι το μέσον μας ταύτα πάντα να γίνουν, αλλ' επειδή ευρισκόμεθα εις πόλεμον, όπου είναι ανάγκη τα τοιαύτα να εκτελούνται εν τάχει, διότι εις τοιαύτας περιστάσεις η αργοπορία επιφέρει ζημίας ου μικράς, δια τούτο αύριο συν Θεώ πέμπομεν εις Κόρινθον τον κ. Γεωργάκην Αλύκουρην, γράφοντας εις τον Μινίστρον του Ναυτικού τα δέοντα περί της ρυθείσης υποθέσεως. Παρακαλούμεν δε και την υμετέραν σεβασμιότητα να γράψητε όσον το δυνατόν τάχιστα εις Κόρινθον προς τον ρηθέντα Μινίστρον ή οθείν ανήκει, πληροφορώντας και παρακινώντας να κάμουν να μας δοθούν τα αναγκαιούντα διά την ενόπλησιν των ρηθέντων πλοίων. Τα πάντα σας τα διηγείται από στόματος ο παρ' ημών πεμπόμενος κύριος Λουκάς Σταυρόπουλος. Μένομεν με όλην την ευπείθειαν και σέβας. Εν Γαλαξιδίω τη αη Μαϊου1822 
Οι Γαλαξιδιώται: 1)Λουκάς Αρβανίτης , 2)Γιάννης Μάληος, 3)Αναστάσιος Κατζούλης, 4)Γιαννάκης Χαρόπουλος, 5)Ηλίας Αναγ. Μωραϊτης, 6)Γεώργιος Δροσόπουλος, 7)Γεώργιος Μωραϊτης, 8)Αναγν. Μίχος, 9)Χαράλ. Μπακογεώργης, 10)Ανδρέας Λουκέρης, 11)Παναγ. Καμμένος, 12)Κωνστ. Δεδούσης, 13)Ηλίας Φούντας, 14)Μήτρος Κατζούλης, 15)Θανάσης Μωραϊτης, 16)Γεωργάκης Χαρδαβέλλας, 17)Αναγν. Καραλής, 18)Δημήτριος Κατζούλης (οι υπόλοιπες υπογραφές δυσανάγνωστες) …………………………. 

Η απάντηση ήρθε 2 χρόνια μετά, από το Eκτελεστικό προς το υπουργείο πολέμου που διέτασσε, να δοθούν 7-8 κανόνια καραβίσια από το φρούριο της Ακροκορίνθου στους Γαλαξειδιώτες. 
Η αναγέννηση του Γαλαξειδίου προκάλεσε την οργή των Τούρκων, οι οποίοι αποφάσισαν την πλήρη καταστροφή του το 1825. Αυτό έγινε με 2 επιθέσεις. 
Η πρώτή έγινε από τον Κιουταχή , ο οποίος ήρθε στο Γαλαξίδι και έβαλε φωτιά. 
Η δεύτερη έγινε τέλη Νοεμβρίου 1825 από τον ίδιο τον Ιμπραήμ, ο οποίος πήγε στο Γαλαξείδι και αφού έκαψε ότι είχε απομείνει πήρε 43 πλοία και πολλά γυναικόπαιδα που πούλησε για σκλάβους στη Μέση Ανατολή. 
Μετά την καταστροφή αυτή, οι Γαλαξειδιώτες εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και έφυγαν για την Αίγινα κυρίως, καθώς και άλλα νησιά του Αιγαίου. 
Από τότε στο Γαλαξείδι υπήρχε Τουρκική μοίρα στόλου, μη τυχόν και επανέλθουν οι Γαλαξειδιώτες. Η μοίρα αυτή καταστράφηκε στης 16 Σεπτέμβριου του 1827 στη Ναυμαχία που έγινε με τον Άγγλο φιλέλληνα Αστιγξ, και με ναυαρχίδα το ατμοκίνητο πλοίο "Καρτερία". Στη ναυμαχία εκείνη έδωσαν και πάλι το παρών οι Γαλαξειδιώτες με επικεφαλής τον πλοίαρχο Γεώργιο Αλήκουρην. 
Αρχή του 1829 με τη σύσταση του νέου κράτους της Ελληνικής Πολιτείας με Κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια, οι Γαλαξειδιώτες επέστρεψαν στον τόπο τους και υπέβαλαν δυο αιτήματα προς την Πολιτεία. 
Πρώτον να εκπροσωπηθούν με δικό τους πληρεξούσιο στην Δ’ εθνοσυνέλευση στο Άργος, και δεύτερο να γίνουν ξεχωριστή επαρχία. 
Μόνο το πρώτο έγινε δεκτό και πληρεξούσιος του Γαλαξειδίου απεστάλη ο ναύαρχος Κωνσταντίνος Δεδούσης. 

ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΕΔΟΥΣΗ ΠΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

"Προς τον εξοχώτατον Κυβερνήτην της Ελλάδος Πρώτοι, οίτινες ύψωσαν την σημαίαν του τιμίου Σταυρού κατά την Στερεάν Ελλάδα και άρπαξαν τα άρματα κατά του εχθρού και κατεπόρθησαν τα Σάλωνα, με ειδικά των κανόνια και πολεμοφόδια εστάθησαν οι Γαλαξιδιώται ταυτοχρόνως και οι γειτνιάζοντες Έλληνες, μιμούμενοι το παράδειγμά των, εσυνετέλεσαν και αυτοί εις την πτώσιν των Σαλώνων. Εις πολλάς σημαντικάς εκστατείας εις την Στερεά Ελλάδα, εις ποίαν με διακόσιους και εις ποίαν με τριακόσιους, πάντοτε παρευρέθησαν και ταυτοχρόνως επολιόρκησαν διά θαλάσσης με τα πλοία των τα φρούρια Επάχτου, Καστέλλια και Πάτρας, καθώς και τα εκεί ευρεθέντα εχθρικά πολεμικά πλοία, αλλά η πολιορκία των φρουρίων έγινε τόσον στενή, ώστε εβιάστηκαν οι Τούρκοι να συμφωνήσουν την παράδοσιν του Καστελλίου Επάχτου δια γρόσια χιλιάδες πενήντα, αλλά, παρά πάσαν ελπίδα, ανεφάνη ο Καπετάν πασάς με τον στόλον του εις τας Πάτρας και εμπόδισε την εκτέλεσιν της συμφωνίας, μάρτυρες ταύτης της πράξεως οι Λειβαδίτες και Σαλωνίτες. Σαράντα έξι πλοία πολεμικά διεύθυνεν ο Καπετάν πασάς εναντίον μας, φέροντας και στρατεύματα δι' απόβασιν. Δέκα οκτώ ώρας διήρκησεν η πεισματώδης μάχη, αλλ' η απόβασις των εχθρικών στρατευμάτων διά ξηράς μας εβίασεν να του αποχωρήσωμεν (γραπτέον παραχωρήσωμεν) την νίκην, διά να καταφθάσωμεν να φυλάξωμεν τις οικογενείας μας. Περίπου των εβδομήκοντα πλοίων, καράβια και τίνας μπρατζέρας, αφήσαμεν εις την διάκρισιν του εχθρού, εις τα οποία είχαμεν επιβιβάσει όλην μας την περιουσίαν, μείναντες γυμνοί και αφού κατέκαυσε την πόλιν μας και μερικά πλοία, ανεχώρησε με τα επίλοιπα, και ημείς, αμέσως επιστρέψαντες από τα όρη εις την πατρίδα μας, εστήσαμεν σκηνάς και κατασκευάσαμεν νέα πλοία, μπρατζέρες, αι οποίαι εχρησίμευσαν εις μετακόμισιν στρατευμάτων, πολεμοφόδια (γραπτέον πολεμεφοδίων) κι ετροφών, έως την έλευσιν της Εξοχότητός Της. Εις όλας αυτάς τα εκδουλεύσεις ξηράς τε και θαλάσσης δεν ελάβαμεν ούτε οβολόν από το έθνος, αλλά όλα εξ ιδίων μας. Εχρησίμευσαν, προσέτι, και εις μετακόμισιν φαμελιών εις ασφαλή μέρη, εις τας τόσας επιδρομάς και εφόδους, τας οποίας ο εχθρός έκαμεν αλληλοδιαδόχως εις εκείνα τα μέρη, διατηρούμενοι πάντοτε την ευταξίαν και την δικαιοσύνην εις τους αδελφούς μας χριστιανούς. Ο σατράπης της Αιγύπτου, δια να εμποδίση αυτά τα βοηθήματα των Ελλήνων και την μετακόμισιν των φαμελιών, έπεμψε μίαν μοίραν του στόλου του με στρατεύματα τακτικά και μας άρπαξε περίπου από σαράντα τρεις μπρατζέρες, τα μεν φορτωμένα με γεννήματα και ρούχα μας, τα δε εύκαιρα αιχμαλώτισε και γυναικόπαιδα. Εξοχώτατε! Αφού εκθέσαμε την αληθή εικόνα των εκδουλεύσεών μας και συμφορών μας παρακαλούμεν, αφού λάβη η σεβαστή Κυβέρνησις τας περί τούτων ανηκούσας πληροφορίας, προστρέχομεν προς τον ημών κοινόν πατέρα, τον Κυβερνήτην της Ελλάδος, να λάβη συμπάθειαν εις τόσους δυστυχείς πατέρας, χήρας και ορφανά, των οποίων οι άνδρες και γονείς απέθαναν ενδόξως εις τον ιερόν αγώνα ξηράς και θαλάσσης, να διατάξης να εξετασθώσιν οι λογαριασμοί μας των εξόδων, των εκδουλεύσεων και ζημιών μας, να λάβωμεν την ανήκουσαν αποζημίωσιν προς ανακούφισιν των δυστυχιών μας, ότι ο τόπος μας είναι ξηρός και άκαρπος μόνον τα πλοία ήταν τα μόνα μέσα της υπάρξεώς μας. Και, εν τοσούτω, με βαθύτατον σέβας υποσημιούμαι. 
1829 Αυγούστου 4 εν Άργει Ο πληρεξούσιος Γαλαξειδίου Κωνσταντής Δεδούσης

 Από αυτή την αναφορά βλέπουμε τις θυσίες αλλά και την ανάγκη για βοήθεια με αίτηση για αποζημίωσης για τις καταστροφές που είχαν πάθει κατά την διάρκεια του αγώνα. Και ενώ υπήρχε πρόθεση για βοήθεια του Γαλαξειδίου από τον Καπποδίστρια, με την έλευση των Βαυαρών το Γαλαξείδι έπεσε σε δυσμένεια. Αργότερα στην από το 21/6/1871 αίτηση του ο αγωνιστής Ιωάννης Καραλίβανος, μας αναφέρει ότι ο σάκος με τα έγγραφα διαφορών αγωνιστών, πετάχτηκε στη θάλασσα στην περιοχή του Μακρανικόλα.
 Είχε είδη αποφασιστεί η αποζημίωση ναυτικών θυσιών να περιοριστεί μόνο στα τρία νησιά, Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά. 
Και γι’ αυτό έπρεπε οι θυσίες του Γαλαξειδίου και των Γαλαξειδιωτών να παραμείνουν άγνωστες.