Αφιέρωμα στην καταστροφή του Γαλαξιδίου από την Εταιρεία της Ανατολής

Εν όψει της επετείου του ολοκαυτώματος του Γαλαξείδιου, την 22 -23 Σεπτεμβρίου του 1821, θα δημοσιεύσω τμηματικά την εργασία που συνέταξε ο Κωνσταντίνος Ζέρβας που ερεύνησε τα υπάρχοντα ντοκουμέντα μαζί με τον κ. Παναγιώτη Κούκο, και τον κ. Ευστάθιο Μαρματάκη. Τα «υλικά» θα αναρτηθούν ξεχωριστά, μπλόγκ, https://kapodistrias1821.blogspot.com 

Του Κωνσταντίνου Ζέρβα 

 (….) Τα Γαλαξειδιώτικα πλοία απέκλεισαν τη Ναύπακτο για δεύτερη φορά, αφού ενισχυθήκαν με το πλοίο του Μανόλη Ορλώφ που ήρθε από της Σπέτσες, καθώς και με στρατό ξηράς του Δημητρίου Μακρή που ήρθε από την Αιτωλία. 
Το διάστημα εκείνο, και ενώ οι Γαλαξειδιώτες βρίσκονταν στη Ναύπακτο, ο οπλαρχηγός τους Ιωάννης Μητρόπουλος δολοφονείται στο σπίτι του, στον Χηρόλακα. Μπορούμε να πούμε να πούμε ότι είναι η πρώτη πολιτική δολοφονία από την έναρξη του αγώνα. 
Ο Ιωάννης Μητρόπουλος και πολεμικά – με το σπαθί του – είχε βοηθήσει όσο λίγοι τον αγώνα, αλλά και προπαγανδιστικά, με την εικόνα του, έργο του Louis Dupre, που κυκλοφορούσε σε χιλιάδες αντίτυπα στην Ευρώπη – σαν δείγμα της Ελληνικής λεβεντιάς – και συγκλόνιζε τις πυρωμένες καρδίες όλων εκείνων, που παραστέκονταν – υλικά και ηθικά – στον ιερό αγώνα των Ελλήνων. 
Ο αποκλεισμός της Ναύπακτου κράτησε τρεις μήνες μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου 1821. 
Τότε τα Γαλαξειδιώτικα πλοία γυρίσαν πίσω για να υπερασπιστούν την πόλη τους από την τουρκική αρμάδα, που είχε μπει στον Πατραϊκό κόλπο πλέοντας στο Αιγαίο ανενόχλητα, καθόσον τα πλοία των νησιών είχαν αποσυρθεί από τον ναυτικό αγώνα από της 9 Αυγούστου 1821. 
Η σπουδαία προσφορά του Γαλαξειδίου στον ιερό αγώνα, ώθησε τους Τούρκους να λάβουν την απόφαση να απαλλαγούν από το Γαλαξείδι, το οποίο το θεωρούσαν το μοναδικό σοβαρό αντίπαλο στον Κορινθιακό κόλπο. 
Λίγες μέρες πριν την καταστροφή, κατέπλευσε στο Γαλαξείδι σκάφος με 300 καλά οπλισμένους άνδρες με επικεφαλής τον Μαυροκορδάτο, τον Νέγρη, τον Κατακουζηνό και τον Καρατζά. Οι Γαλαξειδιώτες νόμισαν ότι ήρθαν για βοήθεια, αλλά γρήγορα κατάλαβαν ότι ήταν άλλος ο σκοπός τους.
 Ο Μαυροκορδάτος με τον Καρατζά πήγαν δυτικά να οργανώσουν διοίκηση της Δυτικής Ελλάδας με έδρα το Μεσολόγγι, και ο Νέγρης με τον Κατακουζηνό ανέλαβαν την Ανατολική με έδρα τα Σάλωνα όπου συγκρότησαν τον Άρειο Πάγο. Μόνοι πλέον οι Γαλαξειδιώτες ετοιμάστηκαν δια τον υπέρτατον αγώνα με την βοήθεια του συμπολεμιστή τους οπλαρχηγού Πανουργιά. Και έστειλαν την ακόλουθη επιστολή προς τον Ανδρέα Ζαΐμη.

11 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821 …………………………. 
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΩΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΖΑΪΜΗ

 «Φιλογενέστατε άρχων Κυρ Ανδρέα 1821 Σεπτεμβρίου 11, Γαλαξείδι Σας ειδοποιούμεν ότι διά την εχθρικήν αρμάδα οπού ήλθεν εις Πάτρας, με την δύναμη του τιμίου Σταυρού μας αν προφτάσουν και τα ελληνικά καράβια Υδροσπετσιώτικα, ελπίζομεν, ότι όλα (τα εχθρικά)θα χαθούν. Ημείς όμως εγινήκαμεν έτοιμοι διά να απαντήσωμεν, όσα θελήσουν να έλθουν. Διά τα εδώ, άμποτες να έλθουν δια να τους κάμομεν το πρέπον. Οκτώ μπουρλότα έχομεν έτοιμα. Μπαταριά στο Κεντρί, μπαταριά στο νησί Αψηφιάς, μπαταριές τρεις στο μεγάλο, του ιδίου μπαταριά στα Κάτω Αλώνια, μπαταριά στις Πούνταις, μπαταριά στο νησί Παναγιάς και ας έλθουν διά να ιδούν. Όμως πρώτα ο Θεός δεν έχομεν τίποτις. Η ευγένειά σας να έχετε τα στρατεύματα με μεγαλοκαρδίαν. Είναι πολλά αδύνατα τα σκυλιά. Μη δειλιούν οι Έλληνες. Κτυπάτε όσον και αν μπορείτε. Σας δίδομεν χαροποιάν είδησιν ότι κατ' αυτάς τας ημέρας μας προφθάνουν όλα τα στρατεύματα από τα ιδικά μας εις τον κάμπον της Λαρίσης, ότι κατά τα γράμματα που ελάβομεν από τους αγάδες και καπεταναίους αδελφούς μας, το εχθρικό ορδίνα το έχουν τελειωμένο. Όσοι Αρβανίτες ήτον εις την Ρεντίναν κλεισμένοι με τον τουρκολάτρην Τσολάκογλουν, όλοι έγιναν θυσία από την πυρκαϊάν των εκεί Ελλήνων, όπου τους έβαναν εις τα οσπίτια κλεισμένοι. Από το Ζητούνι σας λέγομεν, ότι ο Χαλήλ-μπέης με τον Οσμάν-μπέην απέρασαν εις το ιδικό μας μέρος. Του παππού μας έστειλε και κρυφίως τρία φορτώματα τζιπχανέδες εις τα καπιτάνια τα ιδικά μας, και τους επαράγγειλε να βαστάξουν διά να απεράση εις την Αγίαν Μαρίναν τα σεράγια του και έπειτα να υπάγουν οι Έλληνες να χτυπήσουν το Ζητούνι. Άρχων! Δεν είναι χρεια να σας βεβαιόσωμεν διά την μεγάλην χρείαν όπου έχομεν διά μπαρούτην και ως προθυμότατος οπού εισαι πάντα διά την ελευθερία του γένους, παρακαλούμεν να κάμεις τον ιζαρέν, όσον τάχιστα να μας προφθάσεις 100 οκάδες μπαρούτι. Αυτού εις την φιλοτιμίαν σας έχομεν την παντοχήν μας, γράφοντες εις την Δημητσάναν οπού να μας έχουν και άλλη έτοιμην, ότι είσαι βέβαιος αν έλθουν αυτά τα εχθρικά, καθώς το εμάθατε και η ευγένειά σας, οπού έχουν σκοπό οκτώ μόνο να έλθουν, ας έρθουν και περισσότερα. Η μπαρούτη να μας προφθάσει με τον ίδιον ιδικόν μας καπετάν Γιάννη. Το καϊκι να μη μας το στείλετε άδειο. Σας πληροφορεί και στοματικά ο πατριώτης μας. Γράψατε παντού εις την Πελοπόννησον. Εις ολίγας ημέρας ελπίζομεν να έλθουμεν Έλληνες της Ελλάδος από τα Δερβένια προς βοήθειάν σας. Μένομεν δούλοι σας. 
Οι έφοροι του Γαλαξειδίου ………………………….»

Στην επιστολή αυτή οι Γαλαξειδιώτες γνωρίζοντας τους κινδύνους που διατρέχουν, ψύχραιμοι ενισχύουν το ηθικό των Ελλήνων της Πελοποννήσου, ενώ λογικά αυτοί θα έπρεπε να ζητούν τόνωση του ηθικού τους, και αποφασίζουν, εγκαταλειμμένοι από όλους, να αμυνθούν μόνοι τους, με τις δικές τους δυνάμεις. Δηλώνοντας με πλήρη γνώση, το τη σημαίνει αυτό, ότι εμείς οι Γαλαξειδιώτες "ΘΑ ΚΑΜΟΜΕΝ ΤΟ ΠΡΕΠΟΝ". Και η δήλωση τους αυτή , όπως αναφέρει ο συγγραφέας Ιωάννης Μητρόπουλος στο βιβλίο του, είναι αντάξια της απαντήσεως του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου προς τον Μωάμεθ την  29η Μάϊου 1453 εις την πρόσκλησίν όπως παράδοση την Πόλιν και ισάξια με το "Μολών Λαβέ" του Λεωνίδα. 
Η βοήθεια από την Πελοπόννησο δεν ήρθε ποτέ. Έτσι με 350 πολεμιστές που μάζεψαν από τα γύρο χωριά και με τους 200 του Πανουργιά οχυρώθηκαν στο Γαλαξείδι και περίμεναν τον εχθρό. 
Την 22α Σεπτεμβρίου έφτασε ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος στο Γαλαξείδι με επικεφαλής τον Αιγύπτιο Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Καθοδηγούμενος από το Αγγλικό πλοίο "Ζηνοβία". Λίγες μέρες πριν η αγγλική φρεγάτα «Γκάμπριαν» είχε επισκεφθεί το λιμάνι του Γαλαξειδίου,και  ο κυβερνήτης της οποίας έδωσε στον Καπουδάν πασά πολύτιμες πληροφορίες. 
Το αγγλικό πλοίο "Ζηνοβία"που προηγούταν του εχθρικού στόλου χωρίς να διστάσει καθόλου προσέγγισε σε ένα σημείο την ξηρά όπου από μόνοι τους οι Τούρκοι δε θα τολμούσαν να πάνε. Κατάπληκτοι τότε οι Γαλαξειδιώτες είδαν την αγγλική σημαία, και άκουσαν τις φωνών από το πλοίο που τους πληροφορούσαν ότι η Μεγάλη Βρετανία είναι σύμμαχος τη Υψηλής Πύλης. 
Συγχρόνως από το «Ζηνοβία» αποβίβασαν οβιδοβόλο στην ξηρά και άρχισαν να τους πυροβολούν.
 Αυτό ήτανε και το σύνθημα της έναρξης των εχθροπραξίων. Ο κανονιοβολισμός και από της δυο πλευρές κράτησε όλη την ημέρα.
Το βραδύ ο Πανουργίας και τα παλληκάρια του αποσύρθηκαν. Οι γαλαξειδιώτες βλέποντας ότι η αντίσταση είναι πλέον άσκοπη εγκατέλειψαν την πόλη και καταφέφυγαν στα γύρω βουνά. Στις 23 Σεπτεμβρίου το Γαλαξείδι έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Η καταστροφή ήταν ολική. Σπίτια, και εκκλησίες, τα πάντα, καταστράφηκαν, όσοι δεν κατάφεραν να ξεφύγουν βασανίστηκαν , και με κομμένα αυτιά και μύτες τους άφησαν να πάνε να συναντήσουν τους υπολοίπους που κρύβονταν στα βουνά. Το Γαλαξείδι, η ιστορική πολιτεία, η πατρίδα των ανδρείων ναυτικών, το κόσμημα της Στερεάς με τη δύση του ηλίου την Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου 1821 δεν υπήρχε πια, μόνο οι καπνοί της καταστροφής μαρτυρούσαν το θλιβερό γεγονός. 

¨Οπως έχω γράψει στο https://kapodistrias1821.blogspot.com 
το «Ζηνοβία» ήταν πλοίο της Εταιρείας της Ανατολής, (Levnat Company), και ο πλοίαρχος και ήταν ο αδελφός του πράκτορα της Levnat Company στην Πάτρα που ήταν ταυτόχρονα και 
ο άγγλος Πρόξενος, Τζαίημς Γκρήν. 

Οι Τούρκοι απέπλευσαν το βράδυ της 19ης Σεπτεμβρίου/1ης Οκτωβρίου 1821 από τη Ναύπακτο και τα ξημερώματα της 21ης Σεπτεμβρίου/3ης Οκτωβρίου 1821 εμφανίστηκαν μπροστά στο Γαλαξείδι.

 Μπροστά από την «αρμάδα» των Τούρκων ήταν τα δυό Εγγλέζικα πλοία της Levnat Company το «Γκάμπριαν» και το «Ζηνοβία». 

Από την εργασία του κ.Ζέρβα υπογραμμίζω την αναφορά του, στην πρώτη πολιτική δολοφονία του Αγώνα. Στην δολοφονία του Ιωάννη Μητρόπουλο. 

Επίσης στην διέλευση των Άγγλων Πρακτόρων Μαυροκοδάτου και Σια, που πήγαιναν με τους μισθοφόρους τους, για να υλοποιήσουν το αγγλικό σχέδιο για «τρείς ηγεμονίες». 

Επίσης η προσφώνηση των Γαλαξειδιωτών προς τον Ζαίμη, «Φιλογενέστατε!», αποδεικνύει ότι την επανάσταση την έκαναν οι Φιλογενείς. 

Θυμίζω επίσης την επιστολή του Γαλαξειδιώτη καραβοκύρη Ηλία Φούντα από τα Σάλωνα προς στον Μεγάλο Πατριώτη και Φιλογενή σταφιδέμπορο Γιάννη Παπαδιαμαντόπουλο που ανταγωνιζόταν τους σταφιδεμπόρους της Levnat Company, που του έγραφε: «…ηξεύρεις καλά ότι το καράβι μου το πήραν οί Τούρκοι, το σπίτι μου το έκαψαν με ούλα τά σκουτιά μου και έμεινα αδειανός χωρίς να μού μείνει ένα πουκάμισο. Έμεινα ορφανός από τόσο βιός και τώρα περπατώ γδυτός…….. με τά εχθρικά καράβια πού ήρθαν και χάλασαν το Γαλαξείδι ήταν και δυό καράβια εγγλέζικα με τον αδελφό του κόνσολα της Πάτρας» Ηλίας Φούντας. 

Οι Τούρκοι πήραν τα 34 μεγαλύτερα καράβια αλλά δεν τα πήγαν στην Πάτρα. Τα τράβηξαν στην αγγελοκρούουμενη Ζάκυνθο και τα παρεδωσαν στην Εταιρεία της Ανατολής, και όλα τα άλλα τα έκαψαν. 

Σπυρίδων Χατζάρας