29 Μαΐου 1921. Ενώ ο Κωνσταντίνος ο ΙΒ, αποβιβαζόταν στην Σμύρνη, στην Αμάσεια άφηνε στην φυλακή την τελευταία του πνοή ο εθνομάρτυρας Άγιος Ευθύμιος Ζήλων.

Στις 29 Μαΐου /11 Ιουνίου του 1921, σε μία συμβολικά επιλεγμένη χρονική στιγμή, 468 χρόνια από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ο ΙΒ, αποβιβάσθηκε στη Σμύρνη, ενώ ήδη είχε αρχίσει η επίθεση του Ελληνικού Στρατού. Πριν τον Κωνσταντίνο είχαν φτάσει στην Μικρά Ασία 70.000 επίστρατοι και η δύναμη του Ελληνικού στρατού ανερχόταν σε 186975 οπλίτες και 5740 αξιωματικούς.
 Ο Κωνσταντίνος στις 3/16 Ιουνίου προήδρευσε στην κατοικία του στο Κορδελιό ευρείας στρατιωτικής σύσκεψης, στην οποία ορίστηκε ως στόχος η κατάληψη της Άγκυρας και η καταστροφή του σταθμού ανεφοδιασμού του εχθρού, που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ελληνικού επιτελείου θα οδηγούσε τον Κεμάλ σε συνθηκολόγηση. Ο Άγιος Ιερομάρτυς Ευθύμιος, κατά κόσμο Ευστράτιος Αγρίτης ή Αγριτέλλης, γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1876 στα Παράκουλα της Λέσβου. Το 1900 εισήλθε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης ως υπότροφος της μονής Λειμώνος. Το 1906 χειροτονήθηκε διάκονος στη μονή Χάλκου από τον Μητροπολίτη Γρεβενών Αγαθάγγελο .Επέστρεψε στη μονή Λειμώνος στη Λέσβο και διορίζεται ιεροκήρυκας από τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Στέφανο . Από την θέση αυτή επισκέπτονταν τα χωριά και τις κωμοπόλεις της επαρχίας, ευαγγελίζοντας τον Χριστό και κηρύττοντας την αγάπη για την Πατρίδα. Μετά διορίστηκε Σχολάρχης στη Σκόπελο, όπου και παράμενε ένα έτος. Το 1910 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και ανέλαβε πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως Μηθύμνης. Στις 27 Ιουλίου 1912 χειροτονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη επίσκοπος και έλαβε τον τίτλο επίσκοπος Ζήλων, ως βοηθός του συντοπίτη του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη. Τα Ζήλα του Πόντου βρίσκονται κοντά στη Σαμψούντα. Εγκαταστάθηκε στην Αμισό της Σαμψούντας, έχοντας στην ευθύνη του 340 περίπου ενορίες και 150.000 Έλληνες.

Το 1913 τοποθετήθηκε στην επαρχία Πάφρας. Το 1914 με το ξέσπασμα του πρώτου παγκόσμιου πολέμου ο Εμβέρ Πασάς δίνει εντολή κατάταξης σε όλους τους Οθωμανούς πολίτες για πόλεμο κατά των Ρώσων. Πολλοί Παφραίοι, με προτροπὴ του Ευθυμίου, αρνήθηκαν να καταταγούν στoν Τουρκικὸ στρατὸ και βγήκαν στα βουνὰ, όπου δημιούργησαν αντάρτικα ένοπλα τμήματα. Οι Τούρκοι τους καταδίωκαν σα λιποτάκτες. Οι Τούρκοι αποφάσισαν την εκτόπιση των χριστιανικών πληθυσμών αρμενίων κι ελλήνων του παραθαλάσσιου Πόντου στο εσωτερικό της Ανατολής. Οι διωγμοί ήταν στην ημερήσια διάταξη και ο Ευθύμιος. ήταν υποχρεωμένος, επειδή ο Μητροπολίτης Γερμανός απουσίαζε συχνά, να φροντίζει και να διευθύνει όλες τις υποθέσεις των Χριστιανών και να τους σώζει από βέβαιο θάνατο. Είχε πολιτική ευστροφία. Ήταν ο νους και η ψυχή των αντάρτικών ομάδων του Νεπιέν Νταγ και κατ’ επέκταση όλων των ανταρτικών σωμάτων του Ταφσάν Νταγ, Αγιού Τεπέ κ.λ.π., που είχαν ιδρυθεί από τον Καραβαγγέλη και ο αριθμός τους ανέρχονταν στους είκοσι χιλιάδες αντάρτες περίπου. Το 1917 ἀναλαμβάνει ἡγετικὸ ρόλο σὲ ένοπλες ὁμάδες ἀνταρτῶν κατευθύνοντάς τις κατὰ του Τουρκικού στρατού και άλλων ατάκτων(τσέτες), ποὺ δρούσαν ὡς μισθοφόροι των Τούρκων κατὰ τῶν Ἑλλήνων. Τον Απρίλιο τοῦ 1917, μεγάλη δύναμη τοῦ Τουρκικοῦ στρατοῦ με επικεφαλής το Μεχμέτ Αλί περικυκλώνει στὸ βουνὸ Νελτὲς κοντά στο χωριό Odkaya τὴ μονὴ τῆς Παναγίας, τῆς Μάαρα(Παρθένος στα Μάγαρα), κλείνοντας μετά απο καταδίωξη σε μια σπηλιά 650 γυναικόπαιδα και 60 ένοπλους ἀντάρτες. Μετὰ ἀπὸ ἑξαήμερη ἀντίσταση, οἱ περισσότεροι ἔγκλειστοι σκοτώνονται ἢ όταν τους τέλειωσαν τα πυρομαχικά αὐτοκτονοῦν για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Όσο κρατούσε η ανακωχή (Οκτώβριος 1918 – Μάιος 1919), παρότρυνε όλα τὰ σχολεία καὶ το λαὸ του Πόντου νὰ παραστούν σύσσωμοι στὴν ετήσια τελετὴ αναπαραστάσης τῆς αὐτοκτονίας τῶν τριάντα καὶ πλέον νεαρών κοριτσιῶν τοῦ Ασὰρ τῆς Πάφρας. Ἡ τελετὴ αὐτὴ πραγματοποιεῖτο κατὰ τὴν ἐπέτειο τῆς 25ηςΜαρτίου, ὡς ἀνάμνηση της θυσίας των νεαρών κοριτσιών, που έπεσαν τὸ 1680 ἀπὸ τὸ κάστρο Αλι Μπέη καὶ αὐτοκτόνησαν, γιὰ νὰ μὴν πέσουν στὰ χέρια τῶν Τούρκων κι ατιμαστούν. Την άνοιξη του 1919 οι Άγγλοι έστειλαν εκστρατευτικό σώμα 2.000 αντρών για να επιβλέψει την ειρήνη που με διαμεσολάβηση του Ευθυμίου ζήτησε από τους αντάρτες να παραδώσουν τα όπλα. Αυτοι αρνήθηκαν κι αποδείχθηκε οτι έκαναν σωστά γιατί στις 19 Μαϊου ο Κεμάλ Ατατούρκ αθέτησε το λόγο του σουλτάνου, δημιούργησε νέα κυβέρνηση στη Σαμψούντα με στόχο τη συνέχιση του πολέμου κι άρχισε πάλι να κυνηγά και να σκοτώνει τους Έλληνες του Πόντου. 
Στις 15 Αυγούστου 1919 ο Εὐθύμιος συγκεντρώνει 12.000 ἀντάρτες ἔξω ἀπὸ την κωμόπολη Τσασοὺρ νότια της Πάφρας με επικεφαλής τον οπλαρχηγό Κυριάκο Παπαδόπουλο με αποτέλεσμα την ολοσχερὴ καταστροφὴ της πόλης και τον αφανισμὸ των Τούρκων ενόπλων. 
Το 1921 με απόφαση της Κεμαλικής κυβερνήσεως, όλοι οι Μητροπολίτες, οι Επίσκοποι και οι αρχιμανδρίτες του Πόντου όφειλαν να εγκαταλείψουν τον Πόντο και να φύγουν από τις έδρες τους. Οι μόνοι που δεν υπάκουσαν στην εντολή αυτή ήσαν ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος, ο Επίσκοπος Ευθύμιος και ο Αρχιμανδρίτης Αμασείας πρωτοσύγκελλος Πλάτων Αϊβαζίδης. Στις 21 Ιανουαρίου, οι Κεμαλικοί συνέλαβαν τον Ευθύμιο, τον Αρχιμανδρίτη Αϊβαζίδη μαζί με προύχοντες της πόλης. Ο Άγιος Ευθύμιος οδηγήθηκε στην Αμάσεια, όπου καταδικάστηκε σε θάνατο και κλείστηκε στις φυλακές Σούγια της Αμασείας. Καταταλαιπωρημένος, χωρις καμμία φροντίδα άφησε την τελευταία του πνοή στις 29 Μαίου του 1921[5], σε ηλικία 45 ετών. Μαζί του πέθαναν δύο άλλοι κρατούμενοι, ο Βασίλης Καλαϊτζής κι ο Ανδρέας Κολλάρος από τύφο. Μετα το θάνατο του, οι Τούρκοι κρέμασαν από δέντρο σε πλατεία το άψυχο σώμα του για εκφοβισμό. Ετάφη στην αυλή γειτονικής εκκλησίας στην Αμάσεια από τους λίγους χριστιανούς που χαν μείνει στην πόλη. Τον προέπεμψε στην τελευταία του κατοικία ο αχώριστος σύντροφός του Πλάτων Αϊβαζίδης, που εκτελέστηκε με απαγχονισμό στις 21 Σεπτεμβρίου 1921.