Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού από το 1915 ως το 1923

Ο Ντονμές Κεμάλ , αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα στις 19 Μαίου 1919, έχοντας υπό τις διαταγές του δύο συντάγματα. Πρώτη του δουλειά ήταν η σύσταση της μυστικής τρομοκρατικής οργάνωση «Mutafai Milliye» για τον «κρυφό» διωγμό των Χριστιανών. Καθημερινά, βρίσκονταν κακοποιημένοι και δολοφονημένοι στα χωράφια τους οι χωρικοί. Σε όλες τις πόλεις του Πόντου στήθηκαν Έκτακτα Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας, και με συνοπτικές διαδικασίες καταδίκασαν σε εκτέλεση την ηγεσία του Πόντου.
 Ο τότε ανταποκριτής της «Daily Telegraph» έγραφε λίγους μήνες αργότερα: 
«Οι τωρινοί εκτοπισμοί και οι σφαγές στη Μ. Ασία είναι χωρίς προηγούμενο στην τουρκική ιστορία».

 Σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία, οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν το 1865, σε 265.000 άτομα, και το 1880 σε 330.000 άτομα. Το 1860 στην περιοχή του Πόντου υπήρχαν 100 ελληνικά σχολεία, ενώ το 1919 οι μαθητές των ελληνικών σχολείων ήσαν 86.000 . Ο ποντιακός Ελληνισμός διέθετε τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες, και θέατρα. 

Σύμφωνα με υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου από τις ενορίες του , στις αρχές του 20ου αιώνα ο ποντιακός ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αριθμούσε περίπου 600.000 ψυχές.

Ο ποντιακός Ελληνισμός ζούσε στις περιοχές της Σινώπης, της Αμάσειας, της Τραπεζούντας, της Σαμψούντας, της Λαζικής, της Αργυρούπολης, της Σεβάστειας, της Τοκάτης, και της Νικόπολης. Παράλληλα στη νότια Ρωσία, στην περιοχή του Καυκάσου, την ίδια εποχή υπήρχαν περίπου 150.000 Πόντιοι.
 Το 1915 οι Νεότουρκοι με την εισήγηση του υπερεπράκτορα Αλεξάντερ Πάρβους, (πρόκειται για τον Εβραίο σοσιαλιστή και «επαναστάτη» Ίσραελ Λαζάρεβιτς Χέλιφαντ) , εφάρμοσαν ένα σχέδιο εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας. 
Τον Ιούνιο του 1915 ξεκίνησαν οι οργανωμένοι διωγμοί των Αρμενίων. Η ηγεσία των Νεότουρκων, οι Εμβέρ πασάς και ο Ταλαάτ πασάς, διέταξαν τον Δεκέμβριο του 1916, τη γενική εξορία όλων των ανδρών και των γυναικοπαίδων από τα χωριά του Πόντου στα ενδότερα της Ανατολής και την άμεση εξόντωση όλων των ανδρών από 16 ως 60 ετών στις πόλεις. 
Το σχέδιο αυτό εφαρμόστηκε κυρίως στις περιοχές της Σαμψούντας και της Πάφρας. Για κατανόηση της έκτασης των διωγμών, από τις 14.000 Έλληνες που εκδιώχτηκαν από την Κερασούντα, μόνο οι 4.000 επιβίωσαν. Ο Τζεμάλ Νουζχέτ, νομικός σύμβουλος στο φρουραρχείο της Κωνσταντινούπολης, ομολόγησε ότι το 90% των Ελλήνων της Πάφρας είχε εξοντωθεί. Από τις 183.000 των Ελλήνων της Αμάσειας, επέζησαν περίπου οι 50.000. 
Το πρόγραμμα εξόντωσης των Ελλήνων ανακόπηκε, λόγω της προέλασης του Ρωσικού Στρατού, που από τον Απρίλιο του 1916 είχε καταλάβει την Τραπεζούντα. Όταν όμως οι Ρώσοι , μετά την επανάσταση του Λένιν, αποχώρησαν, ξανάρχισε ο συστηματικό διωγμός, ενώ ο μισός περίπου πληθυσμός της Τραπεζούντας εγκατέλειψε την πόλη τον Φεβρουάριο του 1918, και κατέφυγε στο ρωσικό έδαφος. 
Ο αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντας Χρύσανθος Φιλιππίδης και ο πρόεδρος των Αρμενίων Αλέξανδρος Χατισιάν υπέγραψαν τον Ιανουάριο του 1920 συμφωνία για τη δημιουργία Ποντοαρμενικού κράτους. 
Τον Νοέμβριο του 1920 ο αρμενικός στρατός ηττήθηκε στο Ερζερούμ από τις δυνάμεις του Κεμάλ οι Αρμένιοι συνθηκολόγησαν και οι Πόντιοι έμειναν μόνοι τους. Έκτοτε και μέχρι τον Αύγουστο του 1922 ο Κεμάλ, έχοντας εκκαθαρίσει τα δευτερεύοντα μέτωπα στη Μικρά Ασία, προχώρησε ανενόχλητος στη σταδιακή εξόντωση όσων είχαν επιβιώσει μέχρι τότε. 
Υπολογίζεται ότι στο διάστημα 1915-1923 εξοντώθηκαν περίπου 400.000 Πόντιοι. 
Τον Οκτώβριο του 1922, η ελληνική κυβέρνηση και ο Κεμάλ συμφώνησαν να μεταφερθούν οι Έλληνες του Πόντου με τουρκικά καράβια στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στην Ελλάδα. Υπεύθυνος για την μετακίνηση των προσφύγων ορίστηκε ο Αλέξανδρος Πάλλης. 
Το πρώτο καράβι με πρόσφυγες ξεκίνησε από τη Σαμψούντα τον Νοέμβριο του 1922 για την Ελλάδα μέσω Κωνσταντινούπολης. Το προσφυγικό ρεύμα συνεχίστηκε και σε όλη τη διάρκεια του 1923. 
Το 1924 οι χριστιανικοί πληθυσμοί του Πόντου περιελήφθηκαν στη ελληνοτουρκική σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών. Όσοι άνδρες επέζησαν από εκείνους που είχαν συλληφθεί τα προηγούμενα χρόνια και υπηρετούσαν στα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού), πέρασαν στην Ελλάδα είτε μέσω Σαμψούντας, είτε μέσω Συρίας.
 Τα ποντιακά σωματεία υπολογίζουν ότι περίπου 400.000 ψυχές εγκαταστάθηκαν τότε στην Ελλάδα, και ότι στο Ολοκαύτωμα του Πόντου (1916-23) οι Τούρκοι εξόντωσαν 353.000 Έλληνες. 

Σπύρος Χατζάρας