To Μνημόνιο της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών

Του Σπύρου Χατζάρα

Σαν σήμερα στις 24 Σεπτεμβρίου 1986 , η εφημερίδα «Βραδινή», (Večernje novosti), του Βελιγραδίου δημοσίευσε αποσπάσματα του πολύκροτου «Μνημονίου» της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, (SANU), το οποίο είχε προετοιμαστεί από μια 16μέλη Επιτροπή που εργάστηκε από το Μάιο του 1985 για να μελετήσει «την οικονομική και πολιτική κρίση» και να προτείνει τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης.
Το "μεμοράντουμ" κυκλοφορούσε  στα δημοσιογραφικά Γραφεία αρκετές μέρες,
πριν δημοσιεύσει το απόσπασμα  η "Večernje novosti".

Το μνημόνιο διαπίστωσε ότι η ρίζα του προβλήματος ήταν ο κομμουνισμός, kαι τόνιζε ότι η «Αυτοδιαχείριση» και η «αποκέντρωση» οδηγούσαν στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, και πρότεινε «θεμελιώδη αναδιοργάνωση του Γιουγκοσλαβικού κράτους», και συνταγματική μεταρρύθμιση, που θα απέτρεπε την αθέμιτη κακομεταχείριση και αποδυνάμωση της Σερβίας, και θα σταματούσε τις μεγάλες διακρίσεις εις βάρος των Σέρβων που ζούσαν στο Κοσσυφοπέδιο και στην Κροατία.
Οι συντάκτες του μνημονίου επεσήμαναν ότι από τον πόλεμο και μετά οι Σέρβοι έπεσαν θύματα διωγμών και από του Ναζί και τους Φασίστες και από τους Κομμουνιστές υπέστησαν πολιτιστική γενοκτονία, υποχρεώθηκαν σε αλλαγή της θρησκείας και του ονόματος τους , και υπέστησαν ιδεολογική τρομοκρατία.

Το μνημόνιο υποστήριζε ότι στο τέλος του β ' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Γιόζιπ Μπροζ Τίτο σκοπίμως αποδυνάμωσε το ρόλο της Σερβίας, αποσπώντας τα σερβικά εδάφη και το σερβικό λαό από τη Σερβία και δίνοντας τα στο Μαυροβούνιο, τη Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τη Βοσνία και την Κροατία και στην συνεχεία ο Τίτο και η Ένωση Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών αποδυνάμωσαν περαιτέρω τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σερβίας, δημιουργώντας στην επικράτεια της τις αυτόνομες επαρχίες του Κοσσυφοπεδίου και της Βοϊβοντίνα. Τέτοιες αυτόνομες περιοχές δεν υπήρχαν στις άλλες Γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες.

Το μνημόνιο διαπίστωνε ότι οι Σέρβοι είχαν πέσει θύματα διακρίσεων από τους κομμουνιστές και ότι οι άλλες δημοκρατίες απομυζούσαν τη Σερβία, όπως άλλωστε είχε επίσημα αναφέρει το 1986 η κυβέρνηση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Σερβίας, και τόνιζε ότι η Σλοβενία και η Κροατία έχουν τον έλεγχο της σερβικής οικονομίας Το μνημόνιο διαπίστωνε ακόμα ότι οι Αλβανοί , συνεχίζουν τη γενοκτονία εναντίον των Σέρβων στο Κοσσυφοπέδιο και τόνιζε ότι από την «έξοδο» του 1690 μέχρι και το 1912, 500.000 Σέρβους υποχρεώθηκαν να φύγουν από το Κοσσυφοπέδιο, και τη γη τους την άρπαξαν οι Αλβανοί, και ότι χιλιάδες Σέρβοι υποχρεώθηκαν να φύγουν κατά τη φασιστική Κατοχή. Το μνημόνιο πρότεινε ότι εάν καταρρεύσει η Γιουγκοσλαβία, η Σερβία θα πρέπει να κοιτάξει το εθνικό της συμφέρον.

Η Ένωση Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών αμέσως κατήγγειλε το Υπόμνημα ως «εθνικιστικό». Το ίδιο και η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, Από το Σερβικό ΚΚ το καταδίκασε ο κομμουνιστής Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, που το χαρακτήρισε «τίποτα άλλο, από δείγμα σκοτεινού εθνικισμού», ενώ ο Ράντοβαν Κάρατζιτς, έγραψε ότι
«ο Μπολσεβικισμός είναι κακός, αλλά ο εθνικισμός είναι ακόμη χειρότερος».
Την ίδια θέση είχαν και οι κομμουνιστές των Βρυξελλών και της Νέας Υόρκης.

Οι κομμουνιστές ψευτοιστορικοί και πολιτικάντηδες ακόμα θεωρούν ότι η δημοσίευσή του«Μνημονίου» της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, που περιέγραφε το έργο των κομμουνιστών, ήταν το "ορόσημο" για τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ,και ότι ήταν ένας εθνικιστικός παράγοντας των γιουγκοσλαβικών πολέμων.

Μετά τη δημοσίευση άρχισε επίσημη εκστρατεία κατά του μνημονίου από τα κομματικά στελέχη. Από τους βασικούς συντάκτες του μνημονίου ήσαν ο Κώστα Μιχαήλοβιτς, ιδίως στο κεφάλαιο για την οικονομία, Μιχαήλο Μάρκοβιτς για την αυτο-διαχείριση, και ο Βασίλιε Κρεστιτς σχετικά με το καθεστώς των Σέρβων της Κροατίας. Υπερ του μνημονίου, τοποθετήθηκε ο αντικαθεστωτικός κομμουνιστής συγγραφέας Ντόμπριτσα Τσότσιτς, που ανέλαβε Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας το 1992, και ο οποίος από τα τέλη της δεκαετίας του '60 είχε διαφωνήσει με τον Τίτο, για την παροχή αυτονομίας στο Κόσσοβο και τη Βοϊβοντίνα. Το 2000 , προσχώρησε στο χρηματοδοτούμενο από τη Cia κίνημα “Otpor”.